 |
| Srimad Bhagwat Geeta Chapter 6 Aatm sanyam yoga |
श्रीभगवानुवाच
अनाश्रितः
कर्मफलं कार्यं कर्म करोति यः ।
स संन्यासी च योगी च न निरग्निर्न चाक्रियः ॥ १॥
यं
संन्यासमिति प्राहुर्योगं तं विद्धि पाण्डव ।
न
ह्यसंन्यस्तसङ्कल्पो योगी भवति कश्चन ॥ २॥
आरुरुक्षोर्मुनेर्योगं
कर्म कारणमुच्यते ।
योगारूढस्य
तस्यैव शमः कारणमुच्यते ॥ ३॥
यदा
हि नेन्द्रियार्थेषु न कर्मस्वनुषज्जते ।
सर्वसङ्कल्पसंन्यासी
योगारूढस्तदोच्यते ॥ ४॥
उद्धरेदात्मनात्मानं
नात्मानमवसादयेत् ।
आत्मैव
ह्यात्मनो बन्धुरात्मैव रिपुरात्मनः ॥ ५॥
बन्धुरात्मात्मनस्तस्य
येनात्मैवात्मना जितः ।
अनात्मनस्तु
शत्रुत्वे वर्तेतात्मैव शत्रुवत् ॥ ६॥
जितात्मनः
प्रशान्तस्य परमात्मा समाहितः ।
शीतोष्णसुखदुःखेषु
तथा मानापमानयोः ॥ ७॥
ज्ञानविज्ञानतृप्तात्मा
कूटस्थो विजितेन्द्रियः ।
युक्त
इत्युच्यते योगी समलोष्टाश्मकाञ्चनः ॥ ८॥
सुहृन्मित्रार्युदासीनमध्यस्थद्वेष्यबन्धुषु
।
साधुष्वपि
च पापेषु समबुद्धिर्विशिष्यते ॥ ९॥
योगी
युञ्जीत सततमात्मानं रहसि स्थितः ।
एकाकी
यतचित्तात्मा निराशीरपरिग्रहः ॥ १०॥
शुचौ
देशे प्रतिष्ठाप्य स्थिरमासनमात्मनः ।
नात्युच्छ्रितं
नातिनीचं चैलाजिनकुशोत्तरम् ॥ ११॥
तत्रैकाग्रं
मनः कृत्वा यतचित्तेन्द्रियक्रियः ।
उपविश्यासने
युञ्ज्याद्योगमात्मविशुद्धये ॥ १२॥
समं
कायशिरोग्रीवं धारयन्नचलं स्थिरः ।
सम्प्रेक्ष्य
नासिकाग्रं स्वं दिशश्चानवलोकयन् ॥ १३॥
प्रशान्तात्मा
विगतभीर्ब्रह्मचारिव्रते स्थितः ।
मनः
संयम्य मच्चित्तो युक्त आसीत मत्परः ॥ १४॥
युञ्जन्नेवं
सदात्मानं योगी नियतमानसः ।
शान्तिं
निर्वाणपरमां मत्संस्थामधिगच्छति ॥ १५॥
नात्यश्नतस्तु
योगोऽस्ति न चैकान्तमनश्नतः ।
न
चातिस्वप्नशीलस्य जाग्रतो नैव चार्जुन ॥ १६॥
युक्ताहारविहारस्य युक्तचेष्टस्य कर्मसु ।
युक्तस्वप्नावबोधस्य
योगो भवति दुःखहा ॥ १७॥
यदा
विनियतं चित्तमात्मन्येवावतिष्ठते ।
निःस्पृहः
सर्वकामेभ्यो युक्त इत्युच्यते तदा ॥ १८॥
यथा
दीपो निवातस्थो नेङ्गते सोपमा स्मृता ।
योगिनो
यतचित्तस्य युञ्जतो योगमात्मनः ॥ १९॥
यत्रोपरमते
चित्तं निरुद्धं योगसेवया ।
यत्र
चैवात्मनात्मानं पश्यन्नात्मनि तुष्यति ॥ २०॥
सुखमात्यन्तिकं
यत्तद् बुद्धिग्राह्यमतीन्द्रियम् ।
वेत्ति
यत्र न चैवायं स्थितश्चलति तत्त्वतः ॥ २१॥
यं
लब्ध्वा चापरं लाभं मन्यते नाधिकं ततः ।
यस्मिन्स्थितो
न दुःखेन गुरुणापि विचाल्यते ॥ २२॥
तं
विद्याद् दुःखसंयोगवियोगं योगसंज्ञितम् ।
स
निश्चयेन योक्तव्यो योगोऽनिर्विण्णचेतसा ॥ २३॥
सङ्कल्पप्रभवान्कामांस्त्यक्त्वा
सर्वानशेषतः ।
मनसैवेन्द्रियग्रामं
विनियम्य समन्ततः ॥ २४॥
शनैः
शनैरुपरमेद् बुद्ध्या धृतिगृहीतया ।
आत्मसंस्थं
मनः कृत्वा न किञ्चिदपि चिन्तयेत् ॥ २५॥
यतो
यतो निश्चरति मनश्चञ्चलमस्थिरम् ।
ततस्ततो
नियम्यैतदात्मन्येव वशं नयेत् ॥ २६॥
प्रशान्तमनसं
ह्येनं योगिनं सुखमुत्तमम् ।
उपैति
शान्तरजसं ब्रह्मभूतमकल्मषम् ॥ २७॥
युञ्जन्नेवं
सदात्मानं योगी विगतकल्मषः ।
सुखेन
ब्रह्मसंस्पर्शमत्यन्तं सुखमश्नुते ॥ २८॥
सर्वभूतस्थमात्मानं
सर्वभूतानि चात्मनि ।
ईक्षते
योगयुक्तात्मा सर्वत्र समदर्शनः ॥ २९॥
यो
मां पश्यति सर्वत्र सर्वं च मयि पश्यति ।
तस्याहं
न प्रणश्यामि स च मे न प्रणश्यति ॥ ३०॥
सर्वभूतस्थितं
यो मां भजत्येकत्वमास्थितः ।
सर्वथा
वर्तमानोऽपि स योगी मयि वर्तते ॥ ३१॥
आत्मौपम्येन
सर्वत्र समं पश्यति योऽर्जुन ।
सुखं
वा यदि वा दुःखं स योगी परमो मतः ॥ ३२॥
अर्जुन उवाच
योऽयं
योगस्त्वया प्रोक्तः साम्येन मधुसूदन ।
एतस्याहं
न पश्यामि चञ्चलत्वात्स्थितिं स्थिराम् ॥ ३३॥
चञ्चलं
हि मनः कृष्ण प्रमाथि बलवद् दृढम् ।
तस्याहं
निग्रहं मन्ये वायोरिव सुदुष्करम् ॥ ३४॥
श्रीभगवानुवाच
असंशयं
महाबाहो मनो दुर्निग्रहं चलम् ।
अभ्यासेन
तु कौन्तेय वैराग्येण च गृह्यते ॥ ३५॥
असंयतात्मना
योगो दुष्प्राप इति मे मतिः ।
वश्यात्मना
तु यतता शक्योऽवाप्तुमुपायतः ॥ ३६॥
अर्जुन उवाच
अयतिः
श्रद्धयोपेतो योगाच्चलितमानसः ।
अप्राप्य
योगसंसिद्धिं कां गतिं कृष्ण गच्छति ॥ ३७॥
कच्चिन्नोभयविभ्रष्टश्छिन्नाभ्रमिव
नश्यति ।
अप्रतिष्ठो
महाबाहो विमूढो ब्रह्मणः पथि ॥ ३८॥
एतन्मे
संशयं कृष्ण छेत्तुमर्हस्यशेषतः ।
त्वदन्यः
संशयस्यास्य छेत्ता न ह्युपपद्यते ॥ ३९॥
श्रीभगवानुवाच
पार्थ
नैवेह नामुत्र विनाशस्तस्य विद्यते ।
न
हि कल्याणकृत्कश्चिद् दुर्गतिं तात गच्छति ॥ ४०॥
प्राप्य
पुण्यकृतां लोकानुषित्वा शाश्वतीः समाः ।
शुचीनां
श्रीमतां गेहे योगभ्रष्टोऽभिजायते ॥ ४१॥
अथवा
योगिनामेव कुले भवति धीमताम् ।
एतद्धि
दुर्लभतरं लोके जन्म यदीदृशम् ॥ ४२॥
तत्र
तं बुद्धिसंयोगं लभते पौर्वदेहिकम् ।
यतते
च ततो भूयः संसिद्धौ कुरुनन्दन ॥ ४३॥
पूर्वाभ्यासेन
तेनैव ह्रियते ह्यवशोऽपि सः ।
जिज्ञासुरपि
योगस्य शब्दब्रह्मातिवर्तते ॥ ४४॥
प्रयत्नाद्यतमानस्तु
योगी संशुद्धकिल्बिषः ।
अनेकजन्मसंसिद्धस्ततो
याति परां गतिम् ॥ ४५॥
तपस्विभ्योऽधिको
योगी ज्ञानिभ्योऽपि मतोऽधिकः ।
कर्मिभ्यश्चाधिको
योगी तस्माद्योगी भवार्जुन ॥ ४६॥
योगिनामपि
सर्वेषां मद्गतेनान्तरात्मना ।
श्रद्धावान्भजते
यो मां स मे युक्ततमो मतः ॥ ४७॥
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां
योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे आत्मसंयमयोगो
नाम
षष्ठोऽध्यायः ॥६॥
