भागवत माहात्म्य स्कन्द पुराण चतुर्थ अध्याय

भागवत माहात्म्य स्कन्द पुराण चतुर्थ अध्याय,(श्रीमद् भागवतस्य वक्तृश्रोतॄणां लक्षणानि, भागवतश्रवणस्य फलं विधिश्च)

भागवत माहात्म्य स्कन्द पुराण चतुर्थ अध्याय। यह रहा आपका चित्र: इसमें श्रीमद् भागवत के वक्ता और श्रोताओं के दिव्य स्वरूप का चित्रण है, जो स्कन्द पुराण के चौथे अध्याय के अनुसार है। 

 भागवत माहात्म्य स्कन्द पुराण चतुर्थ अध्याय

(श्रीमद् भागवतस्य वक्तृश्रोतॄणां लक्षणानि, भागवतश्रवणस्य फलं विधिश्च)

 

 

               ऋषयः ऊचुः 

 साधु सूत चिरं जीव चिरमेवं प्रशाधि नः ।

 श्रीभागवमाहात्म्यं अपूर्वं त्वन् मुखाच्छ्रुतम् ॥ १ ॥

 तत्स्वरूपं प्रमाणं च विधिं च श्रवणे वद ।

 तद्वक्तुर्लक्षणं सूत श्रोतुश्चापि वदाधुना ॥ २ ॥

                 सूत उवाच 

श्रीमद् भागवतस्याथ श्रीमद्‌भगवतः सदा ।

 स्वरूपमेकमेवास्ति सच्चिदानन्दलक्षणम् ॥ ३ ॥

 श्रीकृष्णासक्तभक्तानां तन्माधुर्यप्रकाशकम् ।

 समुज्जृम्भति यद्वाक्यं विद्धि भागवतं हि तत् ॥ ४ ॥

 ज्ञानविज्ञान भक्त्यङ्‌ग चतुष्टयपरं वचः ।

 मायामर्दनदक्षं च विद्धि भागवतं च तत् ॥ ५ ॥

 प्रमाणं तस्य को वेद ह्यनन्तस्याक्षरात्मनः ।

 ब्रह्मणे हरिणा तद्दिक् चतुःश्लोक्या प्रदर्शिता ॥ ६ ॥

 तदानन्त्यावगाहेन स्वेप्सितावहनक्षमाः ।

 ते एव सन्ति भो विप्रा ब्रह्मविष्णुशिवादयः ॥ ७ ॥

 मितबुद्ध्यादिवृत्तीनां मनुष्याणां हिताय च ।

 परीक्षिच्छुकसंवादो योऽसौ व्यासेन कीर्तितः ॥ ८ ॥

 ग्रन्थोऽष्टादशसाहस्रो योऽसौ भागवताभिधः ।

 कलिग्राहगृहीतानां स एव परमाश्रयः ॥ ९ ॥

 श्रोतारोऽथ निरूप्यन्ते श्रीमद् विष्णुकथाश्रयाः ।

 प्रवरा अवराश्चेति श्रोतारो द्विविधा पताः ॥ १० ॥

 प्रवराश्चातको हंसः शुको मीनादयस्तथा ।

 अवरा वृकभूरुण्डवृषोष्ट्राद्याः प्रकीर्तिताः ॥ ११ ॥

 अखिलोपेक्षया यस्तु कृष्णशास्त्रश्रुतौ व्रती ।

 सः चातको यथाम्भोदमुक्ते पाथसि चातकः ॥ १२ ॥

 हंसः स्यात् सारमादत्ते यः श्रोता विविधाच्छ्रुतात् ।

 दुग्धेनैक्यं गतात्तोयाद् यथा हंसोऽमलं पयः ॥ १३ ॥

 शुकः सुष्ठु मितं वक्ति व्यासम् श्रोतॄंश्च हर्षयन् ।

 सुपाठितः शुको यद्वत् शिक्षकं पार्श्वगानपि ॥ १४ ॥

 शब्दं नानिमिषो जातु करोत्यास्वादयन् रसम् ।

 श्रोता स्निग्धो भवेन्मीनो मीनः क्षीरनिधौ यथा ॥ १५ ॥

 यस्तुदन् रसिकान् श्रोतॄन् व्रौत्यज्ञो वृको हि सः ।

 वेणुस्वनरसासक्तान् वृकोऽरण्ये मृगान् हथा ॥ १६ ॥

 भूरुण्डः शिक्षयेदन्यात् श्रुत्वा न स्वयमाचरेत् ।

 यथा हिमवतः श्रृंगे भूरुण्डाखो विहंगमः ॥ १७ ॥

 सर्वं श्रुतमुपादत्ते सारासारान्धधीर्वृषः ।

 स्वादुद्राक्षां खलिं चापि निर्विशेषं यथा वृषः ॥ १८ ॥

 स उष्ट्रो मधुरं मुञ्चन् विपरीते रमेत यः ।

 यथा निम्बं चरत्युष्ट्रो हित्वाम्रमपि तद्‌युतम् ॥ १९ ॥

 अन्येऽपि बहवो भेदा द्वयोर्भृङ्‌गखरादयः ।

 विज्ञेयास्तत्तदाचारैः तत्तत्प्रकृतिसम्भवैः ॥ २० ॥

 यः स्थित्वाभिमुखं प्रणम्य विधिवत्

     त्यक्तान्यवादो हरेः ।

 लीलाः श्रोतुमभीप्सतेऽतिनिपुणो

     नम्रोऽथ कॢपाञ्जलिः ।

 शिष्यो विश्वसितोऽनुचिन्तनपरः

     प्रश्नेऽनुरक्तः शुचिः ।

 नित्यं कृष्णजनप्रियो निगदितः

     श्रोता स वै वक्तृभिः ॥ २१ ॥

 भावगन्मतिरनपेक्षः सुहृदो दीनेषु स्मानुकम्पो यः ।

 बहुधा बोधनचतुरो वक्ता सम्मानितो मुनिभिः ॥ २२ ॥

 अथ भारतभृस्थाने श्रीभागवतसेवने ।

 विधिं श्रृणुत भो विप्रा येन स्यात् सुखसन्ततिः ॥ २३ ॥

 राजसं सत्त्विकं चापि तामसं निर्गुणं तथा ।

 चतुर्विधं तु विज्ञेयं श्रीभागवतसेवनम् ॥ २४ ॥

 सप्ताहं यज्ञवद् यत्तु सश्रमं सत्वरं मुदा ।

 सेवितं राजसं तत्तु बहुपूजादिशोभनम् ॥ २५ ॥

 मासेन ऋतुना वापि श्रवणं स्वादसंयुतम् ।

 सात्त्विकं यदनायासं समस्तानन्दवर्धनम् ॥ २६ ॥

 तामसं यत्तु वर्षेण सालसं श्रद्धया युतम् ।

 विस्मृतिस्मृतिसंयुक्तं सेवनं तच्च सौख्यदम् ॥ २७ ॥

 वर्षमासदिनानां तु विमुच्य नियमाग्रहम् ।

 सर्वदा प्रेमभक्त्यैव सेवनं निर्गुणं मतम् ॥ २८ ॥

 पारीक्षितेऽपि संवादे निर्गुणं तत् प्रकीर्तितम् ।

 तत्र सप्तदिनाख्यानं तदायुर्दिनसंखय्या ॥ २९ ॥

 अन्यत्र त्रिगुणं चापि निर्गुणं च यथेच्छया

 यथा कथञ्चित् कर्तव्यं सेवनं भगवच्छ्रुतेः ॥ ३० ॥

 ये श्रीकृष्णविहारैक भजनास्वादलोलुपाः ।

 मुक्तावपि निराकाङ्‌क्षाः तेषां भागवतं धनम् ॥ ३१ ॥

 येऽपि संसारसन्तापनिर्विण्णा मोक्षकाङ्‌क्षिणः ।

 तेषां भवौषधं चैतत् कलौ सेव्यं प्रयत्‍नतः ॥ ३२ ॥

 ये चापि विषयारामाः सांसारिकसुखस्पृहाः ।

 तेषां तु कर्म मार्गेण या सिद्धिः साधुना कलौ ॥ ३३ ॥

 सामर्थ्यधनविज्ञानाभावादत्यन्तदुर्लभा ।

 तस्मात्तैरपि संसेव्या श्रीमद्‌भागवती कथा ॥ ३४ ॥

 धनं पुत्रांस्तथा दारान् वाहनादि यशो गृहान् ।

 असापत्‍न्यं च राज्यं च दद्यात् भागवती कथा ॥ ३५ ॥

 इह लोके वरान् भुक्त्वा भोगान् वै मनसेप्सितान् ।

 श्रीभागवतसंगेन यात्यन्ते श्रीहरेः पदम् ॥ ३६ ॥

 यत्र भागवती वार्ता ये च तच्छ्रवणे रताः ।

 तेषां संसेवनं कुर्याद् देहेन च धनेन च ॥ ३७ ॥

 तदनुग्रहतोऽस्यापि श्रीभागवतसेवनम् ।

 श्रीकृष्णव्यतिरिक्तं यत्तत् सर्वं धनसंज्ञितम् ॥ ३८ ॥

 कृष्णार्थीति धनार्थीति श्रोता वक्ता द्विधा मतः ।

 यथा वक्ता तथा श्रोता तत्र सौख्यं विवर्धते ॥ ३९ ॥

 उभयोर्वैपरीत्ये तु रसाभासे फलच्युतिः ।

 किन्तु कृष्णार्थिनां सिद्धिः विलम्बेनापि जायते ॥ ४० ॥

 धनार्थिनस्तु संसिद्धिः विधिसंपूर्णतावशात् ।

 कृष्णार्थिनोऽगुणस्यापि प्रेमैव विधिरुत्तमः ॥ ४१ ॥

 आसमाप्ति सकामेन कर्त्तव्यो हि विधिः स्वयम् ।

 स्नातो नित्यक्रियां कृत्वा प्राश्य पादोदकं हरेः ॥ ४२ ॥

 पुस्तकं च गुरुं चैव पूजयित्वोपचारतः ।

 ब्रूयाद् वा श्रृणुयाद् वापि श्रीमद्‌भागवतं मुदा ॥ ४३ ॥

 पयसा वा हविषेण मौनं भोजमाचरेत् ।

 ब्रह्मचर्यमधःसुप्तिं क्रोधलोभादिवर्जनम् ॥ ४४ ॥

 कथान्ते कीर्तनं नित्यं समाप्तौ जागरं चरेत् ।

 ब्रह्मणान् भोजयित्वा तु दक्षिणाभिः प्रतोषयेत् ॥ ४५ ॥

 गुरवे वस्त्रभूषादि दत्त्वा गां च समर्पयेत् ।

 एवं कृते विधाने तु लभते वाञ्छितं फलम् ॥ ४६ ॥

 दारागारसुतान् राज्यं धनादि च यदीप्सितम् ।

 परंतु शोभते नात्र सकामत्वं विडम्बनम् ॥ ४७ ॥

 कृष्णप्राप्तिकरं शश्वत् प्रेमानन्दफलप्रदम् ।

 श्रीमद्‌भागवतं शास्त्रं कलौ कीरेण भाषितम् ॥ ४८ ॥

 

 

इति श्रीस्कान्दे महापुराण् एकशीतिसाहस्र्यां संहितायां द्वितीये 

   वैष्णवखण्डे श्रीमद् भागवतमाहात्म्ये भागवत श्रोतृवक्तृ 

       लक्षणविधिनिरूपणं नाम चतुर्थोऽध्यायः॥४॥

         हरिः ॐ तत्सत् श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥