भागवत माहात्म्य पद्म पुराण पञ्चम अध्याय

भागवत माहात्म्य पद्म पुराण पञ्चम अध्याय,श्रीमद्‌भागवतमाहात्म्यम् - पंचमोऽध्यायः,धुन्धुकारिणो दुर्मृत्युनिमित्तक प्रेतत्वप्राप्तिवर्णनं ततो गोकर्णानु..

भागवत माहात्म्य पद्म पुराण पञ्चम अध्याय। यह चित्र: इसमें धुन्धुकारिणो के प्रेतत्व की पीड़ा और गोकर्ण द्वारा उन्हें मुक्त करने की कथा का दिव्य और प्रभावशाली चित्रण है।

 

श्रीमद्‌भागवतमाहात्म्यम् - पंचमोऽध्यायः
 भागवत माहात्म्य पद्म पुराण पञ्चम अध्याय
धुन्धुकारिणो दुर्मृत्युनिमित्तक प्रेतत्वप्राप्तिवर्णनं ततो गोकर्णानुग्रहेणोद्धारश्च

                 सूत उवाच 

पितरि उपरते तेन जननी ताडिता भृशम् ।

क्व वित्तं तिष्ठति ब्रूहि हनिष्ये लत्तया न चेत् ॥ १ ॥

इति तद्वाक्य संत्रासात् जनन्या पुत्रदुःखतः ।

कूपे पातः कृतो रात्रौ तेन सा निधनं गता ॥ २ ॥

गोकर्णः तीर्थयात्रार्थं निर्गतो योगसंस्थितः ।

न दुःखं न सुखं तस्य न वैरी नापि बान्धवः ॥ ३ ॥

धुन्धुकारी गृहेऽतिष्ठत् पंचपण्यवधूवृतः ।

अत्युग्रकर्मकर्ता च तत् पोषणविमूढधीः ॥ ४ ॥

एकदा कुलटास्तास्तु भूषणान्यभिलिप्सवः ।

तदर्थं निर्गतो गेहात् कामान्धो मृत्युमस्मरन् ॥ ५ ॥

यतस्ततश्च संहृत्य वित्तं वेश्म पुनर्गतः ।

ताभ्योऽयच्छत् सुवस्त्राणि भूषणानि कियन्ति च ॥ ६ ॥

बहुवित्तचयं दृष्ट्वा रात्रौ नार्यो व्यचारयन् ।

चौर्यं करोत्यसौ नित्यं अतो राजा ग्रहीष्यति ॥ ७ ॥

वित्तं हृत्वा पुनश्चैनं मारयिष्यति निश्चितम् ।

अतोऽर्थगुप्तये गूढं अस्माभिः किं न हन्यते ॥ ८ ॥

निहत्यैनं गृहीत्वार्थं यास्यामो यत्र कुत्रचित् ।

इति ता निश्चयं कृत्वा सुप्तं सम्बद्ध्य रश्मिभिः ॥ ९ ॥

पाशं कण्ठे निधायास्य तन्मृत्युं उपचक्रमुः ।

त्वरितं न ममारासौ चिन्तायुक्ताः तदाभवन् ॥ १० ॥

तप्तांगारसमूहांश्च तन्मुखे हि विचिक्षिपुः ।

अग्निज्वालातिदुःखेन व्याकुलो निधनं गतः ॥ ११ ॥

तं देहं मुमुचुर्गर्ते प्रायः साहसिकाः स्त्रियः ।

न ज्ञातं तद्‌रहस्यं तु केनापीदं तथैव च ॥ १२ ॥

लोकैः पृष्ट्वा वदन्ति स्म दूरं यातः प्रियो हि नः ।

आगमिष्यति वर्षेऽस्मिन् वित्तलोभविकर्षितः ॥ १३ ॥

स्त्रीणां नैव तु विश्वासं दुष्टानां कारयेत् बुधः ।

विश्वासे यः स्थितो मूढः स दुःखैः परिभूयते ॥ १४ ॥

सुधामयं वचो यासां कामिनां रसवर्धनम् ।

हृदयं क्षुरधाराभं प्रियः को नाम योषिताम् ॥ १५ ॥

संहृत्य वित्तं ता याताः कुलटा बहुभर्तृकाः ।

धुम्धुकारी बभूवाथ महान् प्रेतः कुकर्मतः ॥ १६ ॥

वात्यारूपधरो नित्यं धावन् दशदिशो‍न्तरम् ।

शीतातप परिक्लिष्टो निराहारः पिपासितः ॥ १७ ॥

न लेभे शरणं क्वापि हा दैवेति मुहुर्वदन् ।

कियत्कालेन गोकर्णो मृतं लोकादबुध्यत ॥ १८ ॥

अनाथं तं विदित्वैव गयाश्राद्धं अचीकरत् ।

यस्मिन् तीर्थे तु संयाति तत्र श्राद्धं अवर्तयत् ॥ १९ ॥

एवं भ्रमन् स गोकर्णः स्वपुरं समुपेयिवान् ।

रात्रौ गृहांगणे स्वप्तुं आगतोऽलक्षितः परैः ॥ २० ॥

तत्र सुप्तं स विज्ञाय धुन्धुकारी स्वबान्धवम् ।

निशीथे दर्शयामास महारौद्रतरं वपुः ॥ २१ ॥

सकृन्मेषः सकृद्धस्ती सकृच्च महिषोऽभवत् ।

सकृदिन्द्र सकृच्चाग्निः पुनश्च पुरुषोऽभवत् ॥ २२ ॥

वैपरीत्यं इदं दृष्ट्वा गोकर्णो धैर्यसंयुतः ।

अयं दुर्गतिकं कोऽपि निश्चित्याथ तमब्रवीत् ॥ २३ ॥

               गोकर्ण उवाच 

कस्त्वं उग्रतरो रात्रौ कुतो यातो दशां इमाम् ।

किंवा प्रेतः पिशाचो वा राक्षसोऽसीति शंस नः ॥ २४ ॥

               सूत उवाच

एवं पृष्टस्तदा तेन रुरोदोच्चैः पुनः पुनः ।

अशक्तो वचनोच्चारे संज्ञामात्रं चकार ह ॥ २५ ॥

ततोऽञ्जलौ जलं कृत्वा गोकर्णस्तमुदैरयत् ।

तत्सेकहतपापोऽसौ प्रवक्तुं उपचक्रमे ॥ २६ ॥

                प्रेत उवाच 

अहं भ्राता त्वदीयोऽस्मि धुन्धुकारीरि नामतः ।

स्वकीयेनैव दोषेण ब्रह्मत्वं नाशितं मया ॥ २७ ॥

कर्मणो नास्ति संख्या मे महाज्ञाने विवर्तिनः ।

लोकानां हिंसकः सोऽहं स्त्रीभिर्दुःखेन मारितः ॥ २८ ॥

अतः प्रेतत्वं आपन्नो दुर्दशां च वहाम्यहम् ।

वाताहारेण जीवामि दैवाधीनफलोदयात् ॥ २९ ॥

अहो बन्धो कृपासिन्धो भ्रातर्मामाशु मोचय ।

गोकर्णो वचनं श्रुत्वा तस्मै वाक्यं अथाब्रवीत् ॥ ३० ॥

               गोकर्ण उवाच 

त्वदर्थं तु गयापिण्डो मया दत्तो विधानतः ।

तत्कथं नैव मुक्तोऽसि ममाश्चर्यं इदं महत् ॥ ३१ ॥

गयाश्राद्धान्न मुक्तिश्चेत् उपायो नापरस्त्विह ।

किं विधेयं मया प्रेत तत्त्वं वद सविस्तरम् ॥ ३२ ॥

                प्रेत उवाच 

गयाश्राद्धशतेनापि मुक्तिर्मे न भविष्यति ।

उपायं अपरं कंचित् त्वं विचारय साम्प्रतम् ॥ ३३ ॥

इति तद्‌वाक्यमाकर्ण्य गोकर्णो विस्मयं गतः ।

शतश्राद्धैर्न मुक्तिश्चेत् असाध्यं मोचनं तव ॥ ३४ ॥

इदानीं तु निजं स्थानं आतिष्ठ प्रेत निर्भयः ।

त्वन्मुक्तिसाधकं किंचित् आचरिष्ये विचार्य च ॥ ३५ ॥

धुन्धुकारी निजस्थानं तेनादिष्टस्ततो गतः ।

गोकर्णश्चिन्तयामास तां रात्रिं न तदध्यगात् ॥ ३६ ॥

प्रातस्तं आगतं दृष्ट्वा लोकाः प्रीत्याः समागताः ।

तत्सर्वं कथितं तेन यत् जातं च यथा निशि ॥ ३७ ॥

विद्वांसो योगनिष्ठाश्च ज्ञानिनो ब्रह्मवादिनः ।

तन्मुक्तिं नैव तेऽपश्यन् पश्यन्तः शास्त्रसंचयान् ॥ ३८ ॥

ततः सर्वैः सूर्यवाक्यं तन्मुक्तौ स्थापितं परम् ।

गोकर्णः स्तम्भनं चक्रे सूर्यवेगस्य वै तदा ॥ ३९ ॥

तुभ्यं नमो जगत् साक्षिन् ब्रूहि मे मुक्तिहेतुकम् ।

तत् श्रुत्वा दूरतः सूर्यः स्फुटमित्यभ्यभाषत ॥ ४० ॥

श्रीमद्‌भागवतान् मुक्तिः सप्ताहं वाचनं कुरु ।

इति सूर्यवचः सर्वैः धर्मरूपं तु विश्रुतम् ॥ ४१ ॥

सर्वेऽब्रुवन् प्रयत्‍नेन कर्तव्यं सुकरं त्विदम् ।

गोकर्णो निश्चयं कृत्वा वाचनार्थं प्रवर्तितः ॥ ४२ ॥

तत्र संश्रवणार्थाय देशग्रामाज्जना ययुः ।

पङ्‌ग्वन्ध वृद्धमन्दाश्च तेऽपि पापक्षयाय वै ॥ ४३ ॥

समाजस्तु महाञ्जातो देवविस्मयकारकः ।

यदैवासनमास्थाय गोकर्णोऽकथयत्कथाम् ॥ ४४ ॥

स प्रेतोऽपि तदाऽऽयातः स्थानं पश्यन् इतस्ततः ।

सप्तग्रन्थियुतं तत्र अपश्यत् कीचकमुछ्रितम् ॥ ४५ ॥

तन्मूलच्छिद्रमाविश्य श्रवणार्थं स्थितौ ह्यसौ ।

वातरूपी स्थितिं कर्तुं अशक्तो वंशमाविशत् ॥ ४६ ॥

वैष्णवं ब्राह्मणं मुख्यं श्रोतारं परिकल्प्य सः ।

प्रथमस्कन्धतः स्पष्टं आख्यानं धेनुजोऽकरत् ॥ ४७ ॥

दिनान्ते रक्षिता गाथा तदा चित्रं बभूव ह ।

वंशैकग्रन्थिभेदोऽभूत् सशब्दं पश्यतां सताम् ॥ ४८ ॥

द्वितीयेऽह्नि तथा सायं द्वितीयग्रन्थिभेदनम् ।

तृतीयेऽह्नि तथा सायं तृतीयग्रन्थिभेदनम् ॥ ४९ ॥

एवं सप्तदिनैश्चैव सप्तग्रन्थिविभेदनम् ।

कृत्वा स द्वादशस्कन्ध श्रवणात् प्रेततां जहौ ॥ ५० ॥

दिव्यरूपधरो जातः तुलसीदाममंडितः ।

पीतवासा घनश्यमो मुकुटी कुण्डलान्वितः ॥ ५१ ॥

ननाम भ्रातरं सद्यो गोकर्णं इति चाब्रवीत् ।

त्वयाहं मोचितो बन्धो कृपया प्रेतकश्मलात् ॥ ५२ ॥

धन्या भागवती वार्ता प्रेतपीडाविनाशिनी ।

सप्ताहोऽपि तथा धन्यः कृष्णलोकफलप्रदः ॥ ५३ ॥

कम्पन्ते सर्वपापानि सप्ताहश्रवणे स्थिते ।

अस्माकं प्रलयं सद्यः कथा चेयं करिष्यति ॥ ५४ ॥

आर्द्रं शुष्कं लघु स्थूलं वाङ्‌मनः कर्मभिः कृतम् ।

श्रवणं विदहेत्पापं पावकं समिधो यथा ॥ ५५ ॥

अस्मिन् वै भारते वर्षे सूरिभिः देवसंसदि ।

अकथाश्राविणां पुंसां निष्फलं जन्म कीर्तितम् ॥ ५६ ॥

किं मोहतो रक्षितेन सुपुष्टेन बलीयसा ।

अध्रुवेण शरीरेण शुकशास्त्रकथां विना ॥ ५७ ॥

अस्थिस्तम्भं स्नायुबद्धं मांसशोणितलेपितम् ।

चर्मावनद्धं दुर्गन्धं पात्रं मूत्रपुरीषयोः ॥ ५८ ॥

जराशोकविपाकार्तं रोगमन्दिरमातुरम् ।

दूष्पूरं दुर्धरं दुष्टं सदोषं क्षणभंगुरम् ॥ ५९ ॥

कृमिविड् भस्म संज्ञान्तं शरीरं इति वर्णितम् ।

अस्थिरेण स्थिरं कर्म कुतोऽयं साधयेत् न हि ॥ ६० ॥

यत्प्रातः संस्कृतं चान्नं सायं तच्च विनश्यति ।

तदीयरससम्पुष्टे काये का नाम नित्यता ॥ ६१ ॥

सप्ताहश्रवणात् लोके प्राप्यते निकटे हरिः ।

अतो दोषनिवृत्त्यर्थं एतद् एव हि साधनम् ॥ ६२ ॥

बुद्‌बुदा इव तोयेषु मशका इव जन्तुषु ।

जायन्ते मरणायैव कथाश्रवणवर्जिताः ॥ ६३ ॥

जडस्य शुष्कवंशस्य यत्र ग्रन्थिविभेदनम् ।

चित्रं किमु तदा चित्त ग्रन्थिभेदः कथाश्रवात् ॥ ६४ ॥

भिद्यते हृदयग्रन्थिः छिद्यन्ते सर्वसंशयाः ।

क्षीयन्ते चास्य कर्माणि सप्ताहश्रवणे कृते ॥ ६५ ॥

संसारकर्दमालेप प्रक्षालनपटीयसि ।

कथातीर्थे स्थिते चित्ते मुक्तिरेव बुधैः स्मृता ॥ ६६ ॥

एवं ब्रुवति वै तस्मिन् विमानं आगमत् तदा ।

वैकुण्ठवासिभिर्युक्तं प्रस्फुरत् दीप्तिमण्डलम् ॥ ६७ ॥

सर्वेषां पश्यतां भेजे विमानं धुन्धुलीसुतः ।

विमाने वैष्णवान् वीक्श्य गोकर्णो वाक्यमब्रवीत् ॥ ६८ ॥

               गोकर्ण उवाच 

अत्रैव बहवः सन्ति श्रोतारो मम निर्मलाः ।

आनीतानि विमानानि न तेषां युगपत्कुतः ॥ ६९ ॥

श्रवणं समभागेन सर्वेषामिह दृश्यते ।

फलभेदः कुतो जातः प्रब्रुवन्तु हरिप्रियाः ॥ ७० ॥

            हरिदासा ऊचुः 

श्रवणस्य विभेदेन फलभेदोऽत्र संस्थितः ।

श्रवणं तु कृतं सर्वैः न तथा मननं कृतम् ।

फलभेदोस्ततो जातो भजनादपि मानद ॥ ७१ ॥

सप्तरात्रं उपोषैव प्रेतेन श्रवणं कृतम् ।

मननादि तथा तेन स्थिरचित्ते कृतं भृशम् ॥ ७२ ॥

अदृढं च हतं ज्ञानं प्रमादेन हतं श्रुतम् ।

संदिग्धो हि हतो मंत्रो व्यग्रचित्तो हतो जपः ॥ ७३ ॥

अवैष्णवो हतो देशो हतं श्राद्धं अपात्रकम् ।

हतं अश्रोत्रिये दानं अनाचारं हतं कुलम् ॥ ७४ ॥

विश्वासो गुरुवाक्येषु स्वस्मिन् दीनत्वभावना ।

मनोदोषजयश्चैव कथायां निश्चला मतिः ॥ ७५ ॥

एवं आदि कृतं चेत् स्यात् तदा वै श्रवणे फलम् ।

पुनः श्रवान्ते सर्वेषां वैकुण्ठे वसतिर्ध्रुवम् ॥ ७६ ॥

गोकर्ण तव गोविन्दो गोलोकं दास्यति स्वयम् ।

एवमुक्त्वा ययुः सर्वे वैकुण्ठ हरिकीर्तनाः ॥ ७७ ॥

श्रवणो मासि गोकर्णः कथां ऊचे तथा पुनः ।

सप्तरात्रवतीं भूयः श्रवणं तैः कृतं पुनः ॥ ७८ ॥

कथासमाप्तौ यज्जातं श्रूयतां तच्च नारद ॥ ७९ ॥

विमानैः सह भक्तैश्च हरिराविर्बभूव ह ।

जयशब्दा नमःशब्दाः तत्रासन् बहवस्तदा ॥ ८० ॥

पाञ्चजन्य ध्वनिं चक्रे हर्षात् तत्र स्वयं हरिः ।

गोकर्णं तु समालिंग्य अकरोत् स्वसदृषं हरिः ॥ ८१ ॥

श्रोतॄन् अन्यान् घनश्यामान् पीतकौशेयवाससः ।

कीरीटिनः कुण्डलिनः तथा चक्रे हरिः क्षणात् ॥ ८२ ॥

तद्‌ग्रामे ये स्थिता जीवा आश्वचाण्डालजातयः ।

विमाने स्थापितास्तेऽपि गोकर्णकृपया तदा ॥ ८३ ॥

प्रेषिता हरिलोके ते यत्र गच्छन्ति योगिनः ।

गोकर्णेन स गोपालो गोलोकं गोपवल्लभम् ।

कथाश्रवणतः प्रीतो निर्ययौ भक्तवत्सलः ॥ ८४ ॥

अयोध्यावासिनं पूर्वं यथा रामेण संगताः ।

तथा कृष्णेन ते नीता गोलोकं योगिदुर्लभम् ॥ ८५ ॥

यत्र सूर्यस्य सोमस्य सिद्धानां न गतिः कदा ।

तं लोकं हि गतास्ते तु श्रीमद्‌भागवतश्रवात् ॥ ८६ ॥

ब्रूमोऽत्र ते किं फलवृन्दमुज्ज्वलं

     सप्ताहयज्ञेन कथासु संचितम् ।

कर्णेन गोकर्णकथाक्षरो यैः

     पीतश्च ते गर्भगता न भूयः ॥ ८७ ॥

वाताम्बुपर्णाशन देहशोषणैः

     तपोभिः उग्रैः चिरकालसंचितैः ।

योगैश्च संयान्ति न तां गतिं वै

     सप्ताहगाथाश्रवणेन यान्ति याम् ॥ ८८ ॥

इतिहासं इमं पुण्यं शाण्डिल्योऽपि मुनीश्वरः ।

पठते चित्रकूटस्थो ब्रह्मानन्दपरिप्लुतः ॥ ८९ ॥

आख्यानमेतत् परमं पवित्रं

             श्रुतं सकृद्वै विदहेदघौघम् ।

श्राद्धे प्रयुक्तं पितृतृप्तिमावहेत्

            नित्यं सुपाठाद अपुनर्भवं च ॥ ९० ॥

 

इति श्रीपद्मपुराणे उत्तरखण्डे श्रीमद्‌भागवतमाहात्म्ये

    गोकर्णमोक्षवर्णनं नाम पंचमोऽध्यायः॥५॥

      हरिः ॐ तत्सत् श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥