भागवत माहात्म्य पद्म पुराण प्रथम अध्याय

 

Here is the depiction of Suta Ji seated gracefully, delivering his discourse under a grand banyan tree to Shaunak Rishi and the assembly of 88,000 sages.

श्रीमद्‌भागवतमाहात्म्यम् - प्रथमोऽध्यायः
नारदसनकादिसमागमः, नारदकर्तृकं भक्तिज्ञानवैराग्य वृत्तान्तनिवेदनं च

CLICK HERE TO LINK FOR  👉श्रीमद्भागवत माहात्म्यम् – हिंदी अनुवाद (प्रथमोऽध्यायः) (श्लोक संख्या के साथ)

सच्चिदानन्दरूपाय विश्वोत्पत्त्यादिहेतवे ।

तापत्रयविनाशाय श्रीकृष्णाय वयं नुमः ॥ १ ॥

यं प्रव्रजन्तमनुपेत्यमपेतकृत्यं

     द्वैपायनो विरहकातर आजुहाव ।

पुत्रेति तन्मयतया तरवोऽभिनेदुः

     तं सर्वभूतहृदयं मुनिमानतोऽस्मि ॥ २ ॥

नैमिषे सूतं आसीनं अभिवाद्य महामतिम् ।

कथामृत रसास्वाद कुशलः शौनकोऽब्रवीत् ॥ ३ ॥

            शौनक उवाच

अज्ञानध्वान्तविध्वंस कोटिसूर्यसमप्रभ ।

सूताख्याहि कथासारं मम कर्णरसायनम् ॥ ४ ॥

भक्तिज्ञानविरागाप्तो विवेको वर्धते महान् ।

मायामोहनिरासश्च वैष्णवैः क्रियते कथम् ॥ ५ ॥

इह घोरे कलौ प्रायो जीवश्चासुरतां गतः ।

क्लेशाक्रान्तस्य तस्यैव शोधने किं परायणम् ॥ ६ ॥

श्रेयसां यद् भवेत् श्रेयः पावनानां च पावनम् ।

कृष्णप्राप्तिकरं शश्वत् साधनं तद्‌वदाधुना ॥ ७ ॥

चिन्तामणिर्लोकसुखं सुरद्रुः स्वर्गसंपदम् ।

प्रयच्छति गुरुः प्रीतो वैकुण्ठं योगिदुर्लभम् ॥ ८ ॥

                सूत उवाच

प्रीतिः शौनक चित्ते ते ह्यतो वच्मि विचार्य च ।

सर्वसिद्धान्त निष्पन्नं संसरभयनाशनम् ॥ ९ ॥

भक्त्योघवर्धनं यच्च कृष्णसंतोषहेतुकम् ।

तदहं तेऽभिधास्यामि सावधानतया श्रृणु ॥ १० ॥

कालव्यालमुखाग्रास त्रासनिर्णाशहेतवे ।

श्रीमद्‌भागवतं शास्त्रं कलौ कीरेण भाषितम् ॥ ११ ॥

एतस्माद् अपरं किंचिद् मनःशुद्ध्यै न विद्यते ।

जन्मान्तरे भवेत् पुण्यं तदा भागवतं लभेत् ॥ १२ ॥

परीक्षिते कथां वक्तुं सभायां संस्थिते शुके ।

सुधाकुंभं गृहीत्वैव देवास्तत्र समागमन् ॥ १३ ॥

शुकं नत्वावदन् सर्वे स्वकार्यकुशलाः सुराः ।

कथासुधां प्रयच्छस्व गृहीत्वैव सुधां इमाम् ॥ १४ ॥

एवं विनिमये जाते सुधा राज्ञा प्रपीयताम् ।

प्रपास्यामो वयं सर्वे श्रीमद्‌भागवतामृतम् ॥ १५ ॥

क्व सुधा क्व कथा लोके क्व काचः क्व मणिर्महान् ।

ब्रह्मरातो विचार्यैवं तदा देवाञ्जहास ह ॥ १६ ॥

अभक्तान् तांश्च विज्ञाय न ददौ स कथामृतम् ।

श्रीमद्‌भागवती वार्ता सुराणां अपि दुर्लभा ॥ १७ ॥

राज्ञो मोक्षं तथा वीक्ष्य पुरा धातापि विस्मितः ।

सत्यलोक तुलां बद्ध्वा तोलयत् साधनान्यजः ॥ १८ ॥

लघून्यन्यानि जातानि गौरवेण इदं महत् ।

तदा ऋषिगणाः सर्वे विस्मयं परमं ययुः ॥ १९ ॥

मेनिरे भगवद्‌रूपं शास्त्रं भागवतं कलौ ।

पठनात् श्रवणात् सद्यो वैकुण्ठफलदायकम् ॥ २० ॥

सप्ताहेन श्रुतं चैतत् सर्वथा मुक्तिदायकम् ।

सनकाद्यैः पुरा प्रोक्तं नारदाय दयापरैः ॥ २१ ॥

यद्यपि ब्रह्मसंबंधात् श्रुतमेतत् सुरर्षिणा ।

सप्ताहश्रवणविधिः कुमारैस्तस्य भाषितः ॥ २२ ॥

             शौनक उवाच

लोकविग्रहमुक्तस्य नारदस्यास्थिरस्य च ।

विधिश्रवे कुतः प्रीतिः संयोगः कुत्र तैः सह ॥ २३ ॥

              सूत उवाच

अत्र ते कीर्तयिष्यामि भक्तियुक्तं कथानकम् ।

शुकेन मम यत्प्रोक्तं रहः शिष्यं विचार्य च ॥ २४ ॥

एकदा हि विशालायां चत्वार ऋषयोऽमलाः ।

सत्सङ्गार्थं समायाता ददृशुस्तत्र नारदम् ॥ २५ ॥

               कुमाराः ऊचुः

कथं ब्रह्मन् दीनमुखं कुतश्चिन्तातुरो भवान् ।

त्वरितं गम्यते कुत्र कुतश्चागमनं तव ॥ २६ ॥

इदानीं शून्यचित्तोऽसि गतवित्तो यथा जनः ।

तवेदं मुक्तसङ्‌गस्य नोचितं वद कारणम् ॥ २७ ॥

               नारद उवाच

अहं तु पृथिवीं यातो ज्ञात्वा सर्वोत्तममिति ।

पुष्करं च प्रयागं च काशीं गोदावरीं तथा ॥ २८ ॥

हरिक्षेत्रं कुरुक्षेत्रं श्रीरङ्‌गं सेतुबन्धनम् ।

एवमादिषु तीर्थेषु भ्रममाण इतस्ततः ॥ २९ ॥

नापश्यं कुत्रचित् शर्म मनस्संतोषकारकम् ।

कलिनाधर्ममित्रेण धरेयं बाधिताधुना ॥ ३० ॥

सत्यं नास्ति तपः शौचं दया दानं न विद्यते ।

उदरंभरिणो जीवा वराकाः कूटभाषिणः ॥ ३१ ॥

मन्दाः सुमन्दमतयो मन्दभाग्या हि उपद्रुताः ।

पाखण्डनिरताः संतो विरक्ताः सपरिग्रहाः ॥ ३२ ॥

तरुणीप्रभुता गेहे श्यालको बुद्धिदायकः ।

कन्याविक्रयिणो लोभाद् दंपतीनां च कल्कनम् ॥ ३३ ॥

आश्रमा यवनै रुद्धाः तीर्थानि सरितस्तथा ।

देवतायतनान्यत्र दुष्टैः नष्टानि भूरिशः ॥ ३४ ॥

न योगी नैव सिद्धो वा न ज्ञानी सत्क्रियो नरः ।

कलिदावानलेनाद्य साधनं भस्मतां गतम् ॥ ३५ ॥

अट्टशूला जनपदाः शिवशूला द्विजातयः ।

कामिन्यः केशशूलिन्यः संभवन्ति कलौ इह ॥ ३६ ॥

एवं पश्यन् कलेर्दोषान् पर्यटन् अवनीं अहम् ।

यामुनं तटमापन्नो यत्र लीला हरेरभूत् ॥ ३७ ॥

तत्राश्चर्यं मया दृष्टं श्रूयतां तन्मुनीश्वराः ।

एका तु तरुणी तत्र निषण्णा खिन्नमानसा ॥ ३८ ॥

वृद्धौ द्वौ पतितौ पार्श्वे निःश्वसन्तौ अचेतनौ ।

शुश्रूषन्ती प्रबोधन्ती रुदती च तयोः पुरः ॥ ३९ ॥

दशदिक्षु निरीक्षन्ती रक्षितारं निजं वपुः ।

वीज्यमाना शतस्त्रीभिः बोध्यमाना मुहुर्मुहुः ॥ ४० ॥

दृष्ट्वा दुराद् गतः सोऽहं कौतुकेन तदन्तिकम् ।

मां दृष्ट्वा चोत्थिता बाला विह्वला चाब्रवीद् वचः ॥ ४१ ॥

                   बालोवाच

भो भोः साधो क्षणं तिष्ठ मच्चिन्तामपि नाशय ।

दर्शनं तव लोकस्य सर्वथाघहरं परम् ॥ ४२ ॥

बहुधा तव वाक्येन दुःखशान्तिर्भविष्यति ।

यदा भाग्यं भवेद् भूरि भवतो दर्शनं तदा ॥ ४३ ॥

                नारद उवाच

कासि त्वं कौ इमौ चेमा नार्यः काः पद्मलोचनाः ।

वद देवि सविस्तारं स्वस्य दुःखस्य कारणम् ॥ ४४ ॥

                बालोवाच

अहं भक्तिरिति ख्याता इमौ मे तनयौ मतौ ।

ज्ञानवैराग्य नामानौ कालयोगेन जर्जरौ ॥ ४५ ॥

गङ्‌गाद्या स्मरितश्चेमा मत्सेवार्थं समागताः ।

तथापि न च मे श्रेयः सेवितायाः सुरैरपि ॥ ४६ ॥

इदानीं श्रुणु मद्वार्तां सचित्तस्त्वं तपोधन ।

वार्ता मे वितताप्यस्ति तां श्रुत्वा सुखमावह ॥ ४७ ॥

उत्पन्ना द्रविडे साहं वृद्धिं कर्नाटके गता ।

क्वचित् क्वचित् महाराष्ट्रे गुर्जरे जीर्णतां गता ॥ ४८ ॥

तत्र घोर कलेर्योगात् पाखण्डैः खण्डिताङ्गका ।

दुर्बलाहं चिरं याता पुत्राभ्यां सह मन्दताम् ॥ ४९ ॥

वृन्दावनं पुनः प्राप्य नवीनेव सुरूपिणी ।

जाताहं उवती सम्यक् श्रेष्ठरूपा तु सांप्रतम् ॥ ५० ॥

इमौ तु शयितौ अत्र सुतौ मे क्लिश्यतः श्रमात् ।

इदं स्थानं परित्यज्य विदेशं गम्यते मया ॥ ५१ ॥

जरठत्वं समायातौ तेन दुःखेन दुःखिता ।

साहं तु तरुणी कस्मात् सुतौ वृद्धौ इमौ कुतः ॥ ५२ ॥

त्रयाणां सहचारित्वात् वैपरीत्यं कुतः स्थितम् ।

घटते जरठा माता तरुणौ तनयौ इति ॥ ५३ ॥

अतः शोचामि चात्मानं विस्मयाविष्टमानसा ।

वद योगनिधे धीमन् कारणं चात्र किं भवेत् ॥ ५४ ॥

                नारद उवाच

ज्ञानेनात्मनि पश्यामि सर्वं एतत् तवानघे ।

न विषादः त्वया कार्यो हरिः शं ते करिष्यति ॥ ५५ ॥

                सूत उवाच

क्षणमात्रेण तज्ज्ञात्वा वाक्यं ऊचे मुनीश्वरः ॥ ५६ ॥

               नारद उवाच

श्रुणुष्ववहिता बाले योगोऽयं दारुणा कलिः ।

तेन लुप्तः सदाचारो योगमार्गः तपांसि च ॥ ५७ ॥

जना अघासुरायन्ते शाठ्यदुष्कर्मकारिणः ।

इह सन्तो विषीदन्ति प्रहृष्यन्ति हि असाधवः ।

धत्ते धैर्यं तु यो धीमान् स धीरः पण्डितोऽथवा ॥ ५८ ॥

अस्पृश्यान् अवलोक्येयं शेषभारकरी धरा ।

वर्षे वर्षे क्रमात् जाता मंगलं नापि दृश्यते ॥ ५९ ॥

न त्वामपि सुतैः साकं कोऽपि पश्यति सांप्रतम् ।

उपेक्षितानुरागान्धैः जर्जरत्वेन संस्थिता ॥ ६० ॥

वृन्दावनस्य संयोगात् पुनस्त्वं तरुणी नवा ।

धन्यं वृन्दावनं तेन भक्तिः नृत्यति यत्र च ॥ ६१ ॥

अत्रेमौ ग्राहकाभावात् न जरामपि मुञ्चतः ।

किञ्चित् आत्मसुखेनेह प्रसुप्तिः मन्यतेऽनयोः ॥ ६२ ॥

                भक्तिरुवाच

कथं परीक्षिता राज्ञा स्थापितो ह्यशुचिः कलिः ।

प्रवृत्ते तु कलौ सर्वसारः कुत्र गतो महान् ॥ ६३ ॥

करुणापरेण हरिणापि अधर्म कथमीक्ष्यते ।

इमं मे संशयं छिन्धि त्वद्वाचा सुखितास्म्यहम् ॥ ६४ ॥

               नारद उवाच

यदि पृष्टस्त्वया बाले प्रेमतः श्रवणं कुरु ।

सर्वं वक्ष्यामि ते भद्रे कश्मलं ते गमिष्यति ॥ ६५ ॥

यदा मुकुन्दो भगवान् क्ष्मां त्यक्त्वा स्वपदं गतः ।

तद्‌दिनात् कलिरायातः सर्वसाधनबाधकः ॥ ६६ ॥

दृष्टो दिग्विजये राज्ञा दीनवत् शरणं गतः ।

न मया मारणीयोऽयं सारंग इव सरभुक् ॥ ६७ ॥

यत्फलं नास्ति तपसा न योगेन समाधिना ।

तत्फलं लभते सम्यक् कलौ केशवकीर्तनात् ॥ ६८ ॥

एकाकारं कलिं दृष्ट्वा सारवत्सारनीरसम् ।

विष्णुरातः स्थापितवान् कलिजानां सुखाय च ॥ ६९ ॥

कुकर्माचरनात्सारः सर्वतो निर्गतोऽधुना ।

पदार्थाः संस्थिता भूमौ बीजहीनास्तुषा यथा ॥ ७० ॥

विप्रैर्भागवती वार्ता गेहे गेहे जने जने ।

कारिता कणलोभेन कथासारस्ततो गतः ॥ ७१ ॥

अत्युग्रभूरिकर्माणो नास्तिका रौरवा जनाः ।

तेऽपि तिष्ठन्ति तीर्थेषु तीर्थसारस्ततो गतः ॥ ७२ ॥

कामक्रोध महालोभ तृष्णाव्याकुलचेतसः ।

तेऽपि तिष्ठन्ति तपसि तपःसारस्ततो गतः ॥ ७३ ॥

मनसश्चाजयात् लोभाद् दंभात् पाखण्डसंश्रयात् ।

शास्त्रान् अभ्यसनाच्चैव ध्यानयोगफलं गतम् ॥ ७४ ॥

पण्डितास्तु कलत्रेण रमन्ते महिषा इव ।

पुत्रस्योत्पादने दक्षा अदक्षा मुक्तिसाधने ॥ ७५ ॥

न हि वैष्णवता कुत्र संप्रदायपुरःसरा ।

एवं प्रलयतां प्राप्तो वस्तुसारः स्थले स्थले ॥ ७६ ॥

अयं तु युगधर्मो हि वर्तते कस्य दूषणम् ।

अतस्तु पुण्डरीकाक्षः सहते निकटे स्थितः ॥ ७७ ॥

                सूत उवाच

इति तद्वचनं श्रुत्वा विस्मयं परमं गता ।

भक्तिरूचे वचो भूयः श्रूयतां तच्च शौनक ॥ ७८ ॥

               भक्तिरुवाच

सुरर्षे त्वं हि धन्योऽसि मद्‌भाग्येन समागतः ।

साधूनां दर्शनं लोके सर्वसिद्धिकरं परम् ॥ ७९ ॥

जयति जयति मायां यस्य कायाधवस्ते

     वचनरचनमेकं केवलं चाकलय्य ।

ध्रुवपदमपि यातो यत्कृपातो ध्रुवोऽयं

     सकलकुशलपात्रं ब्रह्मपुत्रं नतास्मि ॥ ८० ॥

 

इति श्रीपद्मपुराणे उत्तरखण्डे श्रीमद्‌भागवतमाहात्म्ये

    भक्तिनारदसमागमो नाम प्रथमोऽध्यायः॥१॥

        हरिः ॐ तत्सत् श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥