 |
| Bhagwat chapter 10.87 |
वेदस्तुति
परीक्षिदुवाच
ब्रह्मन् ब्रह्मण्यनिर्देश्ये निर्गुणे
गुणवृत्तयः ।
कथं चरन्ति श्रुतयः साक्षात् सदसतः परे ॥ १ ॥
श्रीशुक उवाच
बुद्धीन्द्रियमनःप्राणान्
जनानां असृजत् प्रभुः ।
मात्रार्थं च भवार्थं च आत्मनेऽकल्पनाय च ॥ २ ॥
सैषा ह्युपनिषद् ब्राह्मी पूर्वेशां
पूर्वजैर्धृता ।
श्र्रद्धया धारयेद् यस्तां क्षेमं
गच्छेदकिञ्चनः ॥ ३ ॥
अत्र ते वर्णयिष्यामि गाथां
नारायणान्विताम् ।
नारदस्य च संवादं ऋषेर्नारायणस्य च ॥
४ ॥
एकदा नारदो लोकान् पर्यटन्
भगवत्प्रियः ।
सनातनमृषिं द्रष्टुं ययौ
नारायणाश्रमम् ॥ ५ ॥
यो वै भारतवर्षेऽस्मिन् क्शेमाय
स्वस्तये नृणाम् ।
धर्मज्ञानशमोपेतं आकल्पादास्थितस्तपः
॥ ६ ॥
तत्रोपविष्टं ऋषिभिः कलापग्रामवासिभिः
।
परीतं प्रणतोऽपृच्छद् इदमेव कुरूद्वह
॥ ७ ॥
तस्मै ह्यवोचद्भगवान् ऋषीणां
श्रृणतामिदम् ।
यो ब्रह्मवादः पूर्वेषां
जनलोकनिवासिनाम् ॥ ८ ॥
श्रीभगवानुवाच
स्वायम्भुव ब्रह्मसत्रं
जनलोकेऽभवत् पुरा ।
तत्रस्थानां मानसानां मुनीनां
ऊर्ध्वरेतसाम् ॥ ९ ॥
श्वेतद्वीपं गतवति त्वयि द्रष्टुं
तदीश्वरम् ।
ब्रह्मवादः सुसंवृत्तः श्रुतयो यत्र
शेरते ।
तत्र हायमभूत्प्रश्नस्त्वं मां
यमनुपृच्छसि ॥ १० ॥
तुल्यश्रुततपःशीलाः
तुल्यस्वीयारिमध्यमाः ।
अपि चक्रुः प्रवचनं एकं शुश्रूषवोऽपरे
॥ ११ ॥
श्रीसनन्दन उवाच
स्वसृष्टमिदमापीय शयानं
सह शक्तिभिः ।
तदन्ते बोधयां चक्रुः तल्लिङ्गैः
श्रुतयः परम् ॥ १२ ॥
यथा शयानं सम्राजं
वन्दिनस्तत्पराक्रमैः ।
प्रत्यूषेऽभेत्य सुश्लोकैः
बोधयन्त्यनुजीविनः ॥ १३ ॥
श्रुतय
ऊचुः
जय जय जह्यजामजित दोषगृभीतगुणां
त्वमसि यदात्मना समवरुद्धसमस्तभगः
।
अगजगदोकसामखिलशक्त्यवबोधक ते
क्वचिदजयाऽऽत्मना च
चरतोऽनुचरेन्निगमः ॥ १४ ॥
बृहदुपलब्धमेतदवयन्त्यवशेषतया
यत उदयास्तमयौ विकृतेर्मृदि
वाविकृतात् ।
अत ऋषयो दधुस्त्वयि मनोवचनाचरितं
कथमयथा भवन्ति भुवि दत्तपदानि
नृणाम् ॥ १५ ॥
इति तव सूरयस्त्र्यधिपतेऽखिललोकमल
क्षपणकथामृताब्धिमवगाह्य तपांसि
जहुः ।
किमुत पुनः स्वधामविधुताशयकालगुणाः
परम भजन्ति ये पदमजस्रसुखानुभवम्
॥ १६ ॥
दृतय इव श्वसन्त्यसुभृतो यदि
तेऽनुविधा
महदहमादयोऽण्डमसृजन् यदनुग्रहतः।
पुरुषविधोऽन्वयोऽत्र चरमोऽन्नमयादिषु
यः
सदसतः परं त्वमथ यदेष्ववशेषमृतम्
॥ १७ ॥
उदरमुपासते य ऋषिवर्त्मसु कूर्पदृशः
परिसरपद्धतिं हृदयमारुणयो दहरम् ।
तत उदगादनन्त तव धाम शिरः परमं
पुनरिह यत्समेत्य न पतन्ति
कृतान्तमुखे ॥ १८ ॥
स्वकृतविचित्रयोनिषु विशन्निव हेतुतया
तरतमतश्चकास्स्यनलवत्
स्वकृतानुकृतिः ।
अथ वितथास्वमूष्ववितथां तव धाम समं
विरजधियोऽनुयन्त्यभिविपण्यव
एकरसम् ॥ १९ ॥
स्वकृतपुरेष्वमीष्वबहिरन्तरसंवरणं
तव पुरुषं
वदन्त्यखिलशक्तिधृतोंऽशकृतम् ।
इति नृगतिं विविच्य कवयो निगमावपनं
भवत उपासतेऽङ्घ्रिमभवम्भुवि
विश्वसिताः ॥ २० ॥
दुरवगमात्मतत्त्वनिगमाय तवात्ततनोः
चरितमहामृताब्धिपरिवर्तपरिश्रमणाः
।
न परिलषन्ति केचिदपवर्गमपीश्वर ते
चरणसरोजहंसकुलसङ्गविसृष्टगृहाः ॥
२१ ॥
त्वदनुपथं
कुलायमिदमात्मसुहृत्प्रियवत्
चरति तथोन्मुखे त्वयि हिते प्रिय
आत्मनि च ।
न बत रमन्त्यहो असदुपासनयात्महनो
यदनुशया भ्रमन्त्युरुभये
कुशरीरभृतः ॥ २२ ॥
निभृतमरुन्मनोऽक्षदृढयोगयुजो हृदि यत्
मुनय उपासते तदरयोऽपि ययुः
स्मरणात् ।
स्त्रिय
उरगेन्द्रभोगभुजदण्डविषक्तधियो
वयमपि ते समाः समदृशोऽङ्घ्रिसरोजसुधाः
॥ २३ ॥
क इह नु वेद बतावरजन्मलयोऽग्रसरं
यत उदगादृषिर्यमनु देवगणा उभये ।
तर्हि न सन्न चासदुभयं न च कालजवः
किमपि न तत्र शास्त्रमवकृष्य शयीत
यदा ॥ २४ ॥
जनिमसतः सतो मृतिमुतात्मनि ये च भिदां
विपणमृतं स्मरन्त्युपदिशन्ति त
आरुपितैः ।
त्रिगुणमयः पुमानिति भिदा यदबोधकृता
त्वयि न ततः परत्र स भवेदवबोधरसे
॥ २५ ॥
सदिव मनस्त्रिवृत्त्वयि
विभात्यसदामनुजात्
सदभिमृशन्त्यशेषमिदमात्मतयाऽत्मविदः ।
न हि विकृतिं त्यजन्ति कनकस्य
तदात्मतया
स्वकृतमनुप्रविष्टमिदमात्मतयावसितम् ॥ २६ ॥
तव परि ये चरन्त्यखिलसत्त्वनिकेततया
त उत पदाक्रमन्त्यविगणय्य शिरो
निर्ऋतेः ।
परिवयसे पशूनिव गिरा विबुधानपि तान्
त्वयि कृतसौहृदाः खलु पुनन्ति न
ये विमुखाः ॥ २७ ॥
त्वमकरणः स्वराडखिलकारकशक्तिधरः
तव बलिमुद्वहन्ति
समदन्त्यजयानिमिषाः ।
वर्षभुजोऽखिलक्षितिपतेरिव विश्वसृजो
विदधति यत्र ये त्वधिकृता
भवतश्चकिताः ॥ २८ ॥
स्थिरचरजातयः स्युरजयोत्थनिमित्तयुजो
विहर उदीक्षया यदि परस्य विमुक्त
ततः ।
न हि परमस्य कश्चिदपरो न परश्च भवेद्
वियत इवापदस्य तव शून्यतुलां दधतः
॥ २९ ॥
अपरिमिता ध्रुवास्तनुभृतो यदि
सर्वगताः
तर्हि न शास्यतेति नियमो ध्रव
नेतरथा ।
अजनि च यन्मयं तदविमुच्य नियन्तृ
भवेत्
सममनुजानतां यदमतं मतदुष्टतया ॥
३० ॥
न घटत उद्भवः प्रकृतिपूरुषयोरजयोः
उभययुजा भवन्त्यसुभृतो जलबुद्बुदवत्
।
त्वयि त इमे ततो विविधनामगुणैः परमे
सरित इवार्णवे मधुनि
लिल्युरशेषरसाः ॥ ३१ ॥
नृषु तव मयया भ्रमममीष्ववगत्य भृशं
त्वयि सुधियोऽभवे दधति
भावमनुप्रभवम् ।
कथमनुवर्ततां भवभयं तव यद्भ्रुकुटिः
सृजति मुहुस्त्रिणमिरभवच्छरणेषु
भयम् ॥ ३२ ॥
विजितहृषीकवायुभिरदान्तमनस्तुरगं
य इह यतन्ति यन्तुमतिलोलमुपायखिदः
।
व्यसनशतान्विताः समवहाय गुरोश्चरणं
वणिज इवाज सन्त्यकृतकर्णधरा जलधौ
॥ ३३ ॥
स्वजनसुतात्मदारधनधामधरासुरथैः
त्वयि सति किं नृणां श्रयत आत्मनि
सर्वरसे ।
इति सदजानतां मिथुनतो रतये चरतां
सुखयति को न्विह स्वविहते
स्वनिरस्तभगे ॥ ३४ ॥
भुवि पुरुपुण्यतीर्थसदनान्यृषयो
विमदाः
त उत भवत्पदाम्बुजहृदोऽघभिदङ्घ्रिजलाः
।
दधति सकृन्मनस्त्वयि य आत्मनि
नित्यसुखे
न पुनरुपासते पुरुषसारहरावसथान् ॥
३५ ॥
सत इदं उत्थितं सदिति चेन्ननु तर्कहतं
व्यभिचरति क्व च क्व च मृषा न
तथोभययुक् ।
व्यवहृतये विकल्प इषितोऽन्धपरम्परया
भ्रमयति भारती त
उरुवृत्तिभिरुक्थजडान् ॥ ३६ ॥
न यदिदमग्र आस न भविष्यदतो निधनाद्
अनु मितमन्तरा त्वयि विभाति
मृषैकरसे ।
अत उपमीयते द्रविणजातिविकल्पपथैः
वितथमनोविलासमृतमित्यवयन्त्यबुधाः
॥ ३७ ॥
स यदजया त्वजामनुशयीत गुणांश्च जुषन्
भजति सरूपतां तदनु मृत्युमपेतभगः
।
त्वमुत जहासि तामहिरिव त्वचमात्तभगो
महसि महीयसेऽष्टगुणितेऽपरिमेयभगः
॥ ३८ ॥
यदि न समुद्धरन्ति यतयो हृदि कामजटा
दुरधिगमोऽसतां हृदि
गतोऽस्मृतकण्ठमणिः ।
असुतृपयोगिनामुभयतोऽप्यसुखं भगवन्न्
अनपगतान्तकादनधिरूढपदाद्भवतः ॥
३९ ॥
त्वदवगमी न वेत्ति भवदुत्थशुभाशुभयोः
गुणविगुणान्वयांस्तर्हि देहभृतां
च गिरः ।
अनुयुगमन्वहं सगुण गीतपरम्परया
श्रवणभृतो
यतस्त्वमपवर्गगतिर्मनुजैः ॥ ४० ॥
द्युपतय एव ते न ययुरन्तमनन्ततया
त्वमपि यदन्तराण्डनिचया ननु
सावरणाः ।
ख इव रजांसि वान्ति वयसा सह यत्
श्रुतयः
त्वयि हि फलन्त्यतन्निरसनेन
भवन्निधनाः ॥ ४१ ॥
श्रीभगवानुवाच
इत्येतद्ब्रह्मणः पुत्रा
आश्रुत्यात्मानुशासनम् ।
सनन्दनमथानर्चुः सिद्धा
ज्ञात्वाऽऽत्मनो गतिम् ॥ ४२ ॥
इत्यशेषसमाम्नाय पुराणोपनिषद्रसः ।
समुद्धृतः पूर्वजातैः
व्योमयानैर्महात्मभिः ॥ ४३ ॥
त्वं चैतद्ब्रह्मदायाद
श्रद्धयाऽऽत्मानुशासनम् ।
धारयंश्चर गां कामं कामानां भर्जनं
नृणाम् ॥ ४४ ॥
श्रीशुक उवाच
एवं स ऋषिणाऽऽदिष्टं गृहीत्वा
श्रद्धयात्मवान् ।
पूर्णः श्रुतधरो राजन् आह वीरव्रतो
मुनिः ॥ ४५ ॥
श्रीनारद उवाच
नमस्तस्मै भगवते कृष्णायामलकीर्तये ।
यो धत्ते सर्वभूतानां अभवायोशतीः कलाः
॥ ४६ ॥
इत्याद्यमृषिमानम्य तच्छिष्यांश्च
महात्मनः ।
ततोऽगाद् आश्रमं साक्षात्
पितुर्द्वैपायनस्य मे ॥ ४७ ॥
सभाजितो भगवता कृतासनपरिग्रहः ।
तस्मै तद् वर्णयामास
नारायणमुखाच्छ्रुतम् ॥ ४८ ॥
इत्येतद् वर्णितं राजन् यन्नः प्रश्नः
कृतस्त्वया ।
यथा ब्रह्मण्यनिर्देश्ये नीऋगुणेऽपि
मनश्चरेत् ॥ ४९ ॥
योऽस्योत्प्रेक्षक आदिमध्यनिधने योऽव्यक्तजीवेश्वरो
यः सृष्ट्वेदमनुप्रविश्य ऋषिणा
चक्रे पुरः शास्ति ताः ।
यं सम्पद्य जहात्यजामनुशयी सुप्तः
कुलायं यथा
तं कैवल्यनिरस्तयोनिमभयं
ध्यायेदजस्रं हरिम् ॥ ५० ॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां
दशमस्कन्धे उत्तरार्धे वेदस्तुति नाम
सप्ताशीतितमोऽध्यायः॥८७॥
