 |
| bhagwat chapter 10.63 |
श्रीशुक
उवाच
अपश्यतां चानिरुद्धं तद्बन्धूनां च भारत ।
चत्वारो वार्षिका मासा व्यतीयुरनुशोचताम् ॥ १ ॥
नारदात् तदुपाकर्ण्य वार्तां बद्धस्य
कर्म च ।
प्रययुः शोणितपुरं वृष्णयः
कृष्णदैवताः ॥ २ ॥
प्रद्युम्नो युयुधानश्च गदः साम्बोऽथ
सारणः ।
नन्दोपनन्दभद्राद्या
रामकृष्णानुवर्तिनः ॥ ३ ॥
अक्षौहिणीभिर्द्वादशभिः समेताः सर्वतो
दिशम् ।
रुरुधुर्बाणनगरं समन्तात्
सात्वतर्षभाः ॥ ४ ॥
भज्यमानपुरोद्यान
प्राकाराट्टालगोपुरम् ।
प्रेक्षमाणो रुषाविष्टः
तुल्यसैन्योऽभिनिर्ययौ ॥ ५ ॥
बाणार्थे भगवान् रुद्रः ससुतः
प्रमथैर्वृतः ।
आरुह्य नन्दिवृषभं युयुधे रामकृष्णयोः
॥ ६ ॥
आसीत् सुतुमुलं युद्धं अद्भुतं
रोमहर्षणम् ।
कृष्णशङ्करयो राजन्
प्रद्युम्नगुहयोरपि ॥ ७ ॥
कुम्भाण्डकूपकर्णाभ्यां बलेन सह
संयुगः ।
साम्बस्य बाणपुत्रेण बाणेन सह
सात्यकेः ॥ ८ ॥
ब्रह्मादयः सुराधीशा मुनयः
सिद्धचारणाः ।
गन्धर्वाप्सरसो यक्षा
विमानैर्द्रष्टुमागमन् ॥ ९ ॥
शङ्करानुचरान् शौरिः
भूतप्रमथगुह्यकान् ।
डाकिनीर्यातुधानांश्च वेतालान्
सविनायकान् ॥ १० ॥
प्रेतमातृपिशाचांश्च कुष्माण्डान्
ब्रह्मराक्षसान् ।
द्रावयामास तीक्ष्णाग्रैः शरैः
शार्ङ्गधनुश्च्युतैः ॥ ११ ॥
पृथग्विधानि प्रायुङ्क्त
पिणाक्यस्त्राणि शाङ्र्गिणे ।
प्रत्यस्त्रैः शमयामास
शार्ङ्गपाणिरविस्मितः ॥ १२ ॥
ब्रह्मास्त्रस्य च ब्रह्मास्त्रं
वायव्यस्य च पार्वतम् ।
आग्नेयस्य च पार्जन्यं नैजं पाशुपतस्य
च ॥ १३ ॥
मोहयित्वा तु गिरिशं जृम्भणास्त्रेण
जृम्भितम् ।
बाणस्य पृतनां शौरिः जघानासिगदेषुभिः
॥ १४ ॥
स्कन्दः प्रद्युम्नबाणौघैः अर्द्यमानः
समन्ततः ।
असृग् विमुञ्चन् गात्रेभ्यः
शिखिनापक्रमद् रणात् ॥ १५ ॥
कुम्भाण्डः कूपकर्णश्च
पेततुर्मुषलार्दितौ ।
दुद्रुवुस्तदनीकनि हतनाथानि सर्वतः ॥
१६ ॥
विशीर्यमाणं स्वबलं दृष्ट्वा
बाणोऽत्यमर्षणः ।
कृष्णं अभ्यद्रवत् संख्ये रथी हित्वैव
सात्यकिम् ॥ १७ ॥
धनूंष्याकृष्य युगपद् बाणः पञ्चशतानि
वै ।
एकैकस्मिन् शरौ द्वौ द्वौ सन्दधे
रणदुर्मदः ॥ १८ ॥
तानि चिच्छेद भगवान् धनूंसि
युगपद्धरिः ।
सारथिं रथमश्वांश्च हत्वा शङ्खमपूरयत्
॥ १९ ॥
तन्माता कोटरा नाम नग्ना मक्तशिरोरुहा
।
पुरोऽवतस्थे कृष्णस्य
पुत्रप्राणरिरक्षया ॥ २० ॥
ततस्तिर्यङ्मुखो नग्नां अनिरीक्षन्
गदाग्रजः ।
बाणश्च तावद् विरथः छिन्नधन्वाविशत्
पुरम् ॥ २१ ॥
विद्राविते भूतगणे ज्वरस्तु
त्रीशिरास्त्रिपात् ।
अभ्यधावत दाशार्हं दहन्निव दिशो दश ॥
२२ ॥
अथ नारायणः देवः तं दृष्ट्वा
व्यसृजज्ज्वरम् ।
माहेश्वरो वैष्णवश्च युयुधाते
ज्वरावुभौ ॥ २३ ॥
माहेश्वरः समाक्रन्दन् वैष्णवेन
बलार्दितः ।
अलब्ध्वाभयमन्यत्र भीतो माहेश्वरो
ज्वरः ।
शरणार्थी हृषीकेशं तुष्टाव
प्रयताञ्जलिः ॥ २४ ॥
ज्वर उवाच
नमामि त्वानन्तशक्तिं परेशं
सर्वात्मानं केवलं
ज्ञप्तिमात्रम् ।
विश्वोत्पत्तिस्थानसंरोधहेतुं
यत्तद् ब्रह्म ब्रह्मलिङ्गं
प्रशान्तम् ॥ २५ ॥
कालो दैवं कर्म जीवः स्वभावो
द्रव्यं क्षेत्रं प्राण आत्मा
विकारः ।
तत्सङ्घातो बीजरोहप्रवाहः
त्वन्मायैषा तन्निषेधं प्रपद्ये ॥
२६ ॥
नानाभावैर्लीलयैवोपपन्नैः
देवान् साधून् लोकसेतून्बिभर्षि ।
हंस्युन्मार्गान् हिंसया वर्तमानान्
जन्मैतत्ते भारहाराय भूमेः ॥ २७ ॥
तप्तोऽहं ते तेजसा दुःसहेन
शान्तोग्रेणात्युल्बणेन ज्वरेण ।
तावत्तापो देहिनां तेऽङ्घ्रिमूलं
नो सेवेरन् यावदाशानुबद्धाः ॥ २८
॥
श्रीभगवानुवाच
त्रिशिरस्ते प्रसन्नोऽस्मि व्येतु ते मज्ज्वराद्भयम्
।
यो नौ स्मरति संवादं तस्य त्वन्न
भवेद्भयम् ॥ २९ ॥
इत्युक्तोऽच्युतमानम्य गतो माहेश्वरो
ज्वरः ।
बाणस्तु रथमारूढः
प्रागाद्योत्स्यञ्जनार्दनम् ॥ ३० ॥
ततो बाहुसहस्रेण नानायुधधरोऽसुरः ।
मुमोच परमक्रुद्धो बाणांश्चक्रायुधे
नृप ॥ ३१ ॥
तस्यास्यतोऽस्त्राण्यसकृत् चक्रेण
क्षुरनेमिना ।
चिच्छेद भगवान्बाहून् शाखा इव
वनस्पतेः ॥ ३२ ॥
बाहुषु छिद्यमानेषु बाणस्य भगवान् भवः
।
भक्तानकम्प्युपव्रज्य चक्रायुधमभाषत ॥
३३ ॥
श्रीरुद्र उवाच
त्वं हि ब्रह्म परं
ज्योतिः गूढं ब्रह्मणि वाङ्मये ।
यं पश्यन्त्यमलात्मान आकाशमिव केवलम्
॥ ३४ ॥
नाभिर्नभोऽग्निर्मुखमम्बु रेतो
द्यौः शीर्षमाशाः श्रुतिरङ्घ्रिरुर्वी
।
चन्द्रो मनो यस्य दृगर्क आत्मा
अहं समुद्रो जठरं भुजेन्द्रः ॥ ३५ ॥
रोमाणि यस्यौषधयोऽम्बुवाहाः
केशा विरिञ्चो धिषणा विसर्गः ।
प्रजापतिर्हृदयं यस्य धर्मः
स वै भवान् पुरुषो लोककल्पः ॥ ३६
॥
तवावतारोऽयमकुण्ठधामन्
धर्मस्य गुप्त्यै जगतो हिताय ।
वयं च सर्वे भवतानुभाविता
विभावयामो भुवनानि सप्त ॥ ३७ ॥
त्वमेक आद्यः पुरुषोऽद्वितीयः
तुर्यः स्वदृग् हेतुरहेतुरीशः ।
प्रतीयसेऽथापि यथाविकारं
स्वमायया सर्वगुणप्रसिद्ध्यै ॥ ३८ ॥
यथैव सूर्यः पिहितश्छायया स्वया
छायां च रूपाणि च सञ्चकास्ति ।
एवं गुणेनापिहितो गुणांस्त्वम्
आत्मप्रदीपो गुणिनश्च भूमन् ॥ ३९ ॥
यन्मायामोहितधियः पुत्रदारगृहादिषु ।
उन्मज्जन्ति निमज्जन्ति प्रसक्ता
वृजिनार्णवे ॥ ४० ॥
देवदत्तमिमं लब्ध्वा
नृलोकमजितेन्द्रियः ।
यो नाद्रियेत त्वत्पादौ स शोच्यो
ह्यात्मवञ्चकः ॥ ४१ ॥
यस्त्वां विसृजते मर्त्य आत्मानं
प्रियमीश्वरम् ।
विपर्ययेन्द्रियार्थार्थं
विषमत्त्यमृतं त्यजन् ॥ ४२ ॥
अहं ब्रह्माथ विबुधा मुनयश्चामलाशयाः
।
सर्वात्मना प्रपन्नास्त्वां आत्मानं
प्रेष्ठमीश्वरम् ॥ ४३ ॥
तं त्वा जगत्स्थित्युदयान्तहेतुं
समं प्रशान्तं सुहृदात्मदैवम् ।
अनन्यमेकं जगदात्मकेतं
भवापवर्गाय भजाम देवम् ॥ ४४ ॥
अयं ममेष्टो दयितोऽनुवर्ती
मयाभयं दत्तममुष्य देव
।
संपाद्यतां तद्भवतः प्रसादो
यथा हि ते दैत्यपतौ प्रसादः ॥ ४५
॥
श्रीभगवानुवाच
यदात्थ भगवन् त्वं नः करवाम प्रियं तव ।
भवतो यद्व्यवसितं तन्मे
साध्वनुमोदितम् ॥ ४६ ॥
अवध्योऽयं ममाप्येष वैरोचनिसुतोऽसुरः
।
प्रह्रादाय वरो दत्तो न वध्यो मे
तवान्वयः ॥ ४७ ॥
दर्पोपशमनायास्य प्रवृक्णा बाहवो मया
।
सूदितं च बलं भूरि यच्च भारायितं भुवः
॥ ४८ ॥
चत्वारोऽस्य भुजाः शिष्टा
भविष्यत्यजरामरः ।
पार्षदमुख्यो भवतो न कुतश्चिद्भयोऽसुरः
॥ ४९ ॥
इति लब्ध्वाभयं कृष्णं प्रणम्य
शिरसासुरः ।
प्राद्युम्निं रथमारोप्य सवध्वा
समुपानयत् ॥ ५० ॥
अक्षौहिण्या परिवृतं सुवासःसमलङ्कृतम्
।
सपत्नीकं पुरस्कृत्य ययौ
रुद्रानुमोदितः ॥ ५१ ॥
स्वराजधानीं समलङ्कृतां ध्वजैः
सतोरणैरुक्षितमार्गचत्वराम् ।
विवेश शङ्खानकदुन्दुभिस्वनैः
अभ्युद्यतः पौरसुहृद्द्विजातिभिः ॥ ५२ ॥
य एवं कृष्णविजयं शङ्करेण च संयुगम् ।
संस्मरेत् प्रातरुत्थाय न तस्य स्यात् पराजयः ॥ ५३ ॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां
दशमस्कन्धे उत्तरार्धे अनिरुद्धानयनं नाम
त्रिषष्टितमोऽध्यायः ॥ ६३ ॥
