 |
| Srimad Bhagwat Geeta Chapter 14 Gun-traya-Vibhag Yoga |
श्रीभगवानुवाच
परं
भूयः प्रवक्ष्यामि ज्ञानानां ज्ञानमुत्तमम् ।
यज्ज्ञात्वा
मुनयः सर्वे परां सिद्धिमितो गताः ॥ १॥
इदं
ज्ञानमुपाश्रित्य मम साधर्म्यमागताः ।
सर्गेऽपि
नोपजायन्ते प्रलये न व्यथन्ति च ॥ २॥
मम
योनिर्महद् ब्रह्म तस्मिन्गर्भं दधाम्यहम् ।
सम्भवः
सर्वभूतानां ततो भवति भारत ॥ ३॥
सर्वयोनिषु
कौन्तेय मूर्तयः सम्भवन्ति याः ।
तासां
ब्रह्म महद्योनिरहं बीजप्रदः पिता ॥ ४॥
सत्त्वं
रजस्तम इति गुणाः प्रकृतिसम्भवाः ।
निबध्नन्ति
महाबाहो देहे देहिनमव्ययम् ॥ ५॥
तत्र
सत्त्वं निर्मलत्वात्प्रकाशकमनामयम् ।
सुखसङ्गेन
बध्नाति ज्ञानसङ्गेन चानघ ॥ ६॥
रजो
रागात्मकं विद्धि तृष्णासङ्गसमुद्भवम् ।
तन्निबध्नाति
कौन्तेय कर्मसङ्गेन देहिनम् ॥ ७॥
तमस्त्वज्ञानजं
विद्धि मोहनं सर्वदेहिनाम् ।
प्रमादालस्यनिद्राभिस्तन्निबध्नाति
भारत ॥ ८॥
सत्त्वं
सुखे सञ्जयति रजः कर्मणि भारत ।
ज्ञानमावृत्य
तु तमः प्रमादे सञ्जयत्युत ॥ ९॥
रजस्तमश्चाभिभूय
सत्त्वं भवति भारत ।
रजः
सत्त्वं तमश्चैव तमः सत्त्वं रजस्तथा ॥ १०॥
सर्वद्वारेषु
देहेऽस्मिन्प्रकाश उपजायते ।
ज्ञानं
यदा तदा विद्याद्विवृद्धं सत्त्वमित्युत ॥ ११॥
लोभः
प्रवृत्तिरारम्भः कर्मणामशमः स्पृहा ।
रजस्येतानि
जायन्ते विवृद्धे भरतर्षभ ॥ १२॥
अप्रकाशोऽप्रवृत्तिश्च
प्रमादो मोह एव च ।
तमस्येतानि
जायन्ते विवृद्धे कुरुनन्दन ॥ १३॥
यदा
सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं याति देहभृत् ।
तदोत्तमविदां
लोकानमलान्प्रतिपद्यते ॥ १४॥
रजसि
प्रलयं गत्वा कर्मसङ्गिषु जायते ।
तथा
प्रलीनस्तमसि मूढयोनिषु जायते ॥ १५॥
कर्मणः
सुकृतस्याहुः सात्त्विकं निर्मलं फलम् ।
रजसस्तु
फलं दुःखमज्ञानं तमसः फलम् ॥ १६॥
सत्त्वात्सञ्जायते
ज्ञानं रजसो लोभ एव च ।
प्रमादमोहौ
तमसो भवतोऽज्ञानमेव च ॥ १७॥
ऊर्ध्वं
गच्छन्ति सत्त्वस्था मध्ये तिष्ठन्ति राजसाः ।
जघन्यगुणवृत्तिस्था
अधो गच्छन्ति तामसाः ॥ १८॥
नान्यं
गुणेभ्यः कर्तारं यदा द्रष्टानुपश्यति ।
गुणेभ्यश्च
परं वेत्ति मद्भावं सोऽधिगच्छति ॥ १९॥
गुणानेतानतीत्य
त्रीन्देही देहसमुद्भवान् ।
जन्ममृत्युजरादुःखैर्विमुक्तोऽमृतमश्नुते
॥ २०॥
अर्जुन उवाच
कैर्लिङ्गैस्त्रीन्गुणानेतानतीतो
भवति प्रभो ।
किमाचारः
कथं चैतांस्त्रीन्गुणानतिवर्तते ॥ २१॥
श्रीभगवानुवाच
प्रकाशं
च प्रवृत्तिं च मोहमेव च पाण्डव ।
न
द्वेष्टि सम्प्रवृत्तानि न निवृत्तानि काङ्क्षति ॥ २२॥
उदासीनवदासीनो
गुणैर्यो न विचाल्यते ।
गुणा
वर्तन्त इत्येवं योऽवतिष्ठति नेङ्गते ॥ २३॥
समदुःखसुखः
स्वस्थः समलोष्टाश्मकाञ्चनः ।
तुल्यप्रियाप्रियो
धीरस्तुल्यनिन्दात्मसंस्तुतिः ॥ २४॥
मानापमानयोस्तुल्यस्तुल्यो
मित्रारिपक्षयोः ।
सर्वारम्भपरित्यागी
गुणातीतः स उच्यते ॥ २५॥
मां
च योऽव्यभिचारेण भक्तियोगेन सेवते ।
स
गुणान्समतीत्यैतान्ब्रह्मभूयाय कल्पते ॥ २६॥
ब्रह्मणो
हि प्रतिष्ठाहममृतस्याव्ययस्य च ।
शाश्वतस्य
च धर्मस्य सुखस्यैकान्तिकस्य च ॥ २७॥
ॐतत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां
योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे गुणत्रयविभागयोगो
नाम
चतुर्दशोऽध्यायः ॥१४॥
