 |
| Srimad Bhagwat Geeta Chapter 11 Vishwa-roop-darshan Yoga |
अर्जुन उवाच
मदनुग्रहाय
परमं गुह्यमध्यात्मसंज्ञितम् ।
यत्त्वयोक्तं
वचस्तेन मोहोऽयं विगतो मम ॥ १॥
भवाप्ययौ
हि भूतानां श्रुतौ विस्तरशो मया ।
त्वत्तः
कमलपत्राक्ष माहात्म्यमपि चाव्ययम् ॥ २॥
एवमेतद्यथात्थ
त्वमात्मानं परमेश्वर ।
द्रष्टुमिच्छामि
ते रूपमैश्वरं पुरुषोत्तम ॥ ३॥
मन्यसे
यदि तच्छक्यं मया द्रष्टुमिति प्रभो ।
योगेश्वर
ततो मे त्वं दर्शयात्मानमव्ययम् ॥ ४॥
श्रीभगवानुवाच
पश्य
मे पार्थ रूपाणि शतशोऽथ सहस्रशः ।
नानाविधानि
दिव्यानि नानावर्णाकृतीनि च॥ ५॥
पश्यादित्यान्वसून्रुद्रानश्विनौ
मरुतस्तथा ।
बहून्यदृष्टपूर्वाणि
पश्याश्चर्याणि भारत ॥ ६॥
इहैकस्थं
जगत्कृत्स्नं पश्याद्य सचराचरम् ।
मम
देहे गुडाकेश यच्चान्यद् द्रष्टुमिच्छसि ॥ ७॥
न
तु मां शक्यसे द्रष्टुमनेनैव स्वचक्षुषा ।
दिव्यं
ददामि ते चक्षुः पश्य मे योगमैश्वरम् ॥ ८॥
सञ्जय उवाच
एवमुक्त्वा
ततो राजन्महायोगेश्वरो हरिः ।
दर्शयामास
पार्थाय परमं रूपमैश्वरम् ॥ ९॥
अनेकवक्त्रनयनमनेकाद्भुतदर्शनम्
।
अनेकदिव्याभरणं
दिव्यानेकोद्यतायुधम् ॥ १०॥
दिव्यमाल्याम्बरधरं
दिव्यगन्धानुलेपनम् ।
सर्वाश्चर्यमयं
देवमनन्तं विश्वतोमुखम् ॥ ११॥
दिवि सूर्यसहस्रस्य भवेद्युगपदुत्थिता ।
यदि
भाः सदृशी सा स्याद्भासस्तस्य महात्मनः॥ १२॥
तत्रैकस्थं
जगत्कृत्स्नं प्रविभक्तमनेकधा ।
अपश्यद्देवदेवस्य
शरीरे पाण्डवस्तदा ॥ १३॥
ततः
स विस्मयाविष्टो हृष्टरोमा धनञ्जयः ।
प्रणम्य
शिरसा देवं कृताञ्जलिरभाषत ॥ १४॥
अर्जुन उवाच
पश्यामि
देवांस्तव देव देहे
सर्वांस्तथा भूतविशेषसङ्घान् ।
ब्रह्माणमीशं
कमलासनस्थ-
मृषींश्च सर्वानुरगांश्च दिव्यान् ॥ १५॥
अनेकबाहूदरवक्त्रनेत्रं
पश्यामि त्वां सर्वतोऽनन्तरूपम्।
नान्तं
न मध्यं न पुनस्तवादिं
पश्यामि विश्वेश्वर विश्वरूप ॥ १६॥
किरीटिनं
गदिनं चक्रिणं च
तेजोराशिं सर्वतो दीप्तिमन्तम् ।
पश्यामि
त्वां दुर्निरीक्ष्यं समन्ताद्
दीप्तानलार्कद्युतिमप्रमेयम् ॥ १७॥
त्वमक्षरं
परमं वेदितव्यं
त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् ।
त्वमव्ययः
शाश्वतधर्मगोप्ता
सनातनस्त्वं पुरुषो मतो मे ॥ १८॥
अनादिमध्यान्तमनन्तवीर्य-
मनन्तबाहुं शशिसूर्यनेत्रम् ।
पश्यामि
त्वां दीप्तहुताशवक्त्रं
स्वतेजसा विश्वमिदं तपन्तम् ॥ १९॥
द्यावापृथिव्योरिदमन्तरं
हि
व्याप्तं त्वयैकेन दिशश्च सर्वाः ।
दृष्ट्वाद्भुतं
रूपमुग्रं तवेदं
लोकत्रयं प्रव्यथितं महात्मन् ॥ २०॥
अमी
हि त्वां सुरसङ्घा विशन्ति
केचिद्भीताः प्राञ्जलयो गृणन्ति ।
स्वस्तीत्युक्त्वा
महर्षिसिद्धसङ्घाः
स्तुवन्ति त्वां स्तुतिभिः पुष्कलाभिः॥ २१॥
रुद्रादित्या
वसवो ये च साध्या
विश्वेऽश्विनौ मरुतश्चोष्मपाश्च ।
गन्धर्वयक्षासुरसिद्धसङ्घा
वीक्षन्ते त्वां विस्मिताश्चैव सर्वे ॥ २२॥
रूपं
महत्ते बहुवक्त्रनेत्रं
महाबाहो बहुबाहूरुपादम् ।
बहूदरं
बहुदंष्ट्राकरालं
दृष्ट्वा लोकाः प्रव्यथितास्तथाहम्॥ २३॥
नभःस्पृशं
दीप्तमनेकवर्णं
व्यात्ताननं दीप्तविशालनेत्रम् ।
दृष्ट्वा
हि त्वां प्रव्यथितान्तरात्मा
धृतिं न विन्दामि शमं च विष्णो॥ २४॥
दंष्ट्राकरालानि
च ते मुखानि
दृष्ट्वैव कालानलसन्निभानि ।
दिशो
न जाने न लभे च शर्म
प्रसीद देवेश जगन्निवास ॥ २५॥
अमी
च त्वां धृतराष्ट्रस्य पुत्राः
सर्वे सहैवावनिपालसङ्घैः ।
भीष्मो
द्रोणः सूतपुत्रस्तथासौ
सहास्मदीयैरपि योधमुख्यैः ॥ २६॥
वक्त्राणि
ते त्वरमाणा विशन्ति
दंष्ट्राकरालानि भयानकानि ।
केचिद्विलग्ना
दशनान्तरेषु
सन्दृश्यन्ते चूर्णितैरुत्तमाङ्गैः ॥ २७॥
यथा
नदीनां बहवोऽम्बुवेगाः
समुद्रमेवाभिमुखा द्रवन्ति ।
तथा
तवामी नरलोकवीरा
विशन्ति वक्त्राण्यभिविज्वलन्ति ॥ २८॥
यथा
प्रदीप्तं ज्वलनं पतङ्गा
विशन्ति नाशाय समृद्धवेगाः ।
तथैव
नाशाय विशन्ति लोका-
स्तवापि वक्त्राणि समृद्धवेगाः ॥ २९॥
लेलिह्यसे
ग्रसमानः समन्ताल्-
लोकान्समग्रान्वदनैर्ज्वलद्भिः ।
तेजोभिरापूर्य
जगत्समग्रं
भासस्तवोग्राः प्रतपन्ति विष्णो ॥ ३०॥
आख्याहि
मे को भवानुग्ररूपो
नमोऽस्तु ते देववर प्रसीद ।
विज्ञातुमिच्छामि
भवन्तमाद्यं
न हि प्रजानामि तव प्रवृत्तिम् ॥ ३१॥
श्रीभगवानुवाच
कालोऽस्मि
लोकक्षयकृत्प्रवृद्धो
लोकान्समाहर्तुमिह प्रवृत्तः।
ऋतेऽपि
त्वां न भविष्यन्ति सर्वे
येऽवस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः ॥ ३२॥
तस्मात्त्वमुत्तिष्ठ
यशो लभस्व
जित्वा शत्रून् भुङ्क्ष्व राज्यं
समृद्धम्।
मयैवैते
निहताः पूर्वमेव
निमित्तमात्रं भव सव्यसाचिन् ॥ ३३॥
द्रोणं
च भीष्मं च जयद्रथं च
कर्णं तथान्यानपि योधवीरान् ।
मया
हतांस्त्वं जहि मा व्यथिष्ठा
युध्यस्व जेतासि रणे सपत्नान् ॥ ३४॥
सञ्जय उवाच
एतच्छ्रुत्वा
वचनं केशवस्य
कृताञ्जलिर्वेपमानः किरीटी ।
नमस्कृत्वा
भूय एवाह कृष्णं
सगद्गदं भीतभीतः प्रणम्य ॥ ३५॥
अर्जुन उवाच
स्थाने
हृषीकेश तव प्रकीर्त्या
जगत्प्रहृष्यत्यनुरज्यते च ।
रक्षांसि
भीतानि दिशो द्रवन्ति
सर्वे नमस्यन्ति च सिद्धसङ्घाः ॥ ३६॥
कस्माच्च
ते न नमेरन्महात्मन्
गरीयसे ब्रह्मणोऽप्यादिकर्त्रे ।
अनन्त
देवेश जगन्निवास
त्वमक्षरं सदसत्तत्परं यत् ॥ ३७॥
त्वमादिदेवः
पुरुषः पुराण-
स्त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् ।
वेत्तासि
वेद्यं च परं च धाम
त्वया ततं विश्वमनन्तरूप ॥ ३८॥
वायुर्यमोऽग्निर्वरुणः
शशाङ्कः
प्रजापतिस्त्वं प्रपितामहश्च ।
नमो
नमस्तेऽस्तु सहस्रकृत्वः
पुनश्च भूयोऽपि नमो नमस्ते ॥ ३९॥
नमः
पुरस्तादथ पृष्ठतस्ते
नमोऽस्तु ते सर्वत एव सर्व ।
अनन्तवीर्यामितविक्रमस्त्वं
सर्वं समाप्नोषि ततोऽसि सर्वः ॥ ४०॥
सखेति
मत्वा प्रसभं यदुक्तं
हे कृष्ण हे यादव हे सखेति ।
अजानता
महिमानं तवेदं
मया प्रमादात्प्रणयेन वापि ॥ ४१॥
यच्चावहासार्थमसत्कृतोऽसि
विहारशय्यासनभोजनेषु ।
एकोऽथवाप्यच्युत
तत्समक्षं
तत्क्षामये त्वामहमप्रमेयम् ॥ ४२॥
पितासि
लोकस्य चराचरस्य
त्वमस्य पूज्यश्च गुरुर्गरीयान् ।
न
त्वत्समोऽस्त्यभ्यधिकः कुतोऽन्यो
लोकत्रयेऽप्यप्रतिमप्रभाव ॥ ४३॥
तस्मात्प्रणम्य
प्रणिधाय कायं
प्रसादये त्वामहमीशमीड्यम्।
पितेव
पुत्रस्य सखेव सख्युः
प्रियः प्रियायार्हसि देव सोढुम् ॥ ४४॥
अदृष्टपूर्वं
हृषितोऽस्मि दृष्ट्वा
भयेन च प्रव्यथितं मनो मे ।
तदेव
मे दर्शय देव रूपं
प्रसीद देवेश जगन्निवास ॥ ४५॥
किरीटिनं
गदिनं चक्रहस्तं
इच्छामि त्वां द्रष्टुमहं तथैव ।
तेनैव
रूपेण चतुर्भुजेन
सहस्रबाहो भव विश्वमूर्ते ॥ ४६॥
श्रीभगवानुवाच
मया
प्रसन्नेन तवार्जुनेदं
रूपं परं दर्शितमात्मयोगात् ।
तेजोमयं
विश्वमनन्तमाद्यं
यन्मे त्वदन्येन न दृष्टपूर्वम् ॥ ४७॥
न
वेदयज्ञाध्ययनैर्न दानै-
र्न च क्रियाभिर्न तपोभिरुग्रैः ।
एवंरूपः
शक्य अहं नृलोके
द्रष्टुं त्वदन्येन कुरुप्रवीर ॥ ४८॥
मा
ते व्यथा मा च विमूढभावो
दृष्ट्वा रूपं घोरमीदृङ्ममेदम् ।
व्यपेतभीः
प्रीतमनाः पुनस्त्वं
तदेव मे रूपमिदं प्रपश्य ॥ ४९॥
सञ्जय उवाच
इत्यर्जुनं
वासुदेवस्तथोक्त्वा
स्वकं रूपं दर्शयामास भूयः ।
आश्वासयामास
च भीतमेनं
भूत्वा पुनः सौम्यवपुर्महात्मा ॥ ५०॥
अर्जुन उवाच
दृष्ट्वेदं मानुषं रूपं तव सौम्यं जनार्दन ।
इदानीमस्मि
संवृत्तः सचेताः प्रकृतिं गतः ॥ ५१॥
श्रीभगवानुवाच
सुदुर्दर्शमिदं रूपं दृष्टवानसि यन्मम ।
देवा
अप्यस्य रूपस्य नित्यं दर्शनकाङ्क्षिणः॥ ५२॥
नाहं
वेदैर्न तपसा न दानेन न चेज्यया ।
शक्य
एवंविधो द्रष्टुं दृष्टवानसि मां यथा ॥ ५३॥
भक्त्या
त्वनन्यया शक्य अहमेवंविधोऽर्जुन ।
ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्त्वेन प्रवेष्टुं च परन्तप ॥ ५४॥
मत्कर्मकृन्मत्परमो मद्भक्तः सङ्गवर्जितः ।
निर्वैरः
सर्वभूतेषु यः स मामेति पाण्डव ॥ ५५॥
ॐतत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां
योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे विश्वरूपदर्शनयोगो
नामैकादशोऽध्यायः
॥११॥
