भागवत प्रथम स्कन्ध पञ्चदश अध्याय (bhagwat 1.15)

श्रीमद्भागवत srimadbhagwat bhagwat भागवत भागवत_श्लोक bhagwat_shloka सूरज_कृष्ण_शास्त्री भागवत_कथा मूल_पाठ मूल_पाठ_भागवत bhagwat_katha bhagwatdarshan

 

bhagwat chapter 1.15

               सूत उवाच
एवं कृष्णसखः कृष्णो भ्रात्र राज्ञाऽऽविकल्पितः ।
नानाशंकास्पदं रूपं कृष्णविश्लेषकर्षितः ॥१॥
शोकेन शुष्यद्वदनहृत्सरोजो हतप्रभः ।
विभुं तमेवानुध्यायन्नाशक्रोत्प्रतिभाषितुम् ॥२॥
कृच्छ्रेण संस्तभ्य शुचः पाणिनाऽऽमृज्य नेत्रयोः ।
परोक्षेण समुन्नद्धप्रणयौत्कण्ठ्यकातरः ॥३॥
सख्य मैत्रीं सौहृदं च सारथ्यादिषु संस्मरन् ।
नृपमग्रजमित्याह बाष्पगद्गदया गिरा ॥४॥
              अर्जुन उवाच
वञ्चितोऽहं महाराज हरिणा बन्धुरुपिणा ।
येन मेऽपहृतं तेजो देवविस्मापनं महत् ॥५॥
यस्य क्षणवियोगेन लोको ह्यप्रियदर्शनः ।
उक्थेन रहितो ह्येष मृतकः प्रोच्यते यथा ॥६॥
यत्संश्रयाद् द्रुपदगेहमुपागतानां
राज्ञा स्वयंवरमुखे स्मरदुर्मदानाम् ।
तेजो हृतं खलु मयाभिहतश्च मत्स्यः
सज्जीकृतेन धनुष्याधिगता च कृष्णा ॥७॥
यत्संनिधावहमु खाण्डवमग्नयेऽदा
मिन्द्रं च सामरगणं तरसा विजित्य ।
लब्धा सभा मयकृताद्भुतशिल्पमाया
दिग्भ्योऽहरन्नृपतयो बलिमध्वरे ते ॥८॥
यत्तेजसा नृपशिरोऽङ्घ्रिमहन्मखार्थे
आर्योऽनुजस्तव गजायुतसत्ववीर्यः ।
तेनाहृताः प्रमथनाथमखाय भूपा
यन्मोचितास्तदनयन् बलिमध्वरे ते ॥९॥
पत्‍न्यास्तवधिमखक्लृप्तमहाभिषेक
श्‍लाघिष्ठन्चारुकाबरं कितवैः सभायाम् ।
स्पृष्टं विकीर्य पदयोः पतिताश्रुमुख्या
यस्तत्स्त्रियोऽकृत हतेशविमुक्तकेशाः ॥१०॥
 
यो नो जुगोप वनमेत्य दुरन्तकृच्छ्राद्
दुर्वाससोऽरिविहतादयुताग्रभुग यः ।
शाकान्नशिशःटमुपयुज्य यतास्त्रिलोकीं
तृप्ताममंस्त सलिले विनिमंग्नसंघः ॥११॥
 
यत्तेजसाथ भगवान युधि शुलपाणि
र्विस्मापितः सगिरिजोऽस्त्रमदान्निजं मे ।
अन्येऽपि चाहममुनैव कलेवरेण
प्राप्तो महेन्द्रभवने महदासनार्धम् ॥१२॥
 
तत्रैव मे विहरतो भुजदण्डयुग्मं
गाण्डीवलक्षणमरातिवधाय देवाः ।
सेन्द्रा श्रिता यदनुभावितमाजमीढ
तेनाहमद्य मुषितः पुरुषेण भूम्नः ॥१३॥
 
यद्वान्धवः कुरुबलाब्धिमनन्तपार
मेको रथेन ततरेऽहमतार्यसत्त्वम् ।
प्रत्याहृतं बहु धनं च मयो परेषां
तेजास्पदं मणीमयं च हृतं शिरोभ्यः ॥१४॥
 
यो भीष्मकर्णगुरुशल्यमूष्वदभ्र
रजन्यवर्यरथमण्डलमन्डितासु ।
अग्रेचरो मम विभो रथयूथपाना
मायुर्मनांसि च दृशा सह ओज आर्च्छत् ॥१५॥
 
यद्दोष्षु मा प्राणीहितं गुरुभिष्मकर्ण
नप्तृत्रिगर्तशलसैन्धवबाह्निकाद्येः ।
अस्त्राण्यमोघमाहिमानि निरुपिताने
नो पस्पृशुर्नृहरिदासमिवासुराणि ॥१६॥
 
सौत्ये वृतः कुमतिनाऽऽत्मदं ईश्वरो मे
यत्पादपद्ममभवाय भजन्ति भव्याः ।
मां श्रान्तवाहमरयो रथिनो भुविष्ठं
न प्राहरन् यदनुभावनिरस्तचिस्ताः ॥ १७॥
 
नर्माण्युदाररुचिरस्मितशोभितानि
हे पार्थ हेऽर्जुन सखे कुरुनन्दनेति ।
संजल्पितानि नरदेव हृदिस्पृशानि
स्मर्तूर्लुठन्ति हृदयं मम माधवस्य ॥१८॥
 
शय्यासनाटनविकथनभोजनादि
ष्वैक्याद्वयस्य ऋतवानिति विप्रलब्धः ।
सख्युः सखेव पितृवत्तनयस्य सर्वं
सेहे महान्महितया कुमतेरघं मे ॥१९॥
 
सोऽहं नृपेन्द्र रहितः पुरुषोत्तमेन
सख्या प्रियेण सुहृदा हृदयने शुन्य ।
अध्वन्युरुक्रमपरिग्रहमंग रक्षन्
गोपैरसाद्भिबलेव विनिर्जितोऽस्मि ॥२०॥
 
तद्वै धनुस्त इषवः स रथो हयास्ते
सोऽहं रथी नॄपतयो यत आनमन्ति ।
सर्व क्षणेन तदभुदसदीशरिक्तं
भस्मन हुतं कुहकाराद्भमोवोत्पमुष्याम् ॥२१॥
 
राजंस्त्वयाभिषुष्टांना सुहृदां न सुहृत्पुरेः ।
विप्रशपविमुढांना निघ्नतां मुष्टिभिर्मिथः ॥२२॥
 
वारुणीं मदिरां पीत्वा मदोन्मथितचेतसाम् ।
अजानतामिव्यान्योन्य चतूः पंचावशेषिताः ॥२३॥
 
प्रायेणैतद भगवत ईश्वरस्य विचेष्टितम् ।
मिथो निघ्नन्ति भूतानि भावयन्ति च यन्मिथः ॥२४॥
 
जलौकसां जले यद्वन्महान्तोऽदन्त्यणीयसः ।
दुर्बलान्बालिनो राजन्महान्तो बलिनो मिथः ॥२५॥
 
एवं बलिष्ठैर्यदुभिर्महद्भिरितरान विभुः ।
यदुन यदुभिरन्योन्यं भुभारान संजहार ह ॥२६॥
 
देशकालार्थयुक्तानि हृत्तापोपशमानि च ।
हरन्ति स्मरताश्चित्तं गोविन्दाभिहितानि मे ॥२७॥
 
               सूत उवाच
 
एवं चिन्तयतो जिष्णोः कृष्णपादसरोरुहम् ।
सौहार्देनातिगाढेन शान्ताऽऽसीद्विमला मतिः ॥२८॥
 
वासुदेवांगघ्यनुध्यानपरिबृंहितरंहसा ।
भक्त्या निर्मथिताशेषकषायाधिषणोऽर्जुनः ॥२९॥
 
गीतं भगवता ज्ञान यत तत संग्राममुर्धनि ।
कालकर्मतमोरुद्धं पुनरध्यगमद विभुः ॥३०॥
 
विशोको ब्रह्मासम्पत्या संछिन्नद्वैतसंशयः ।
लीनप्रकृतिनैर्गुण्यादलिंगत्वादसम्भवः ॥३१॥
 
निशम्य भगवन्मार्ग संस्थां यदुकुलस्य च ।
स्वःपथाय मतिं चक्रे निभॄतात्मा युधिष्ठिरः ॥३२॥
 
पृथाप्यनुश्रुत्य धनत्र्ज्ययोदितं
नाश यदुनां भगवद्गतिं च ताम् ।
एकान्तभक्त्या भगवत्यधोक्षजे
निवेशितात्मोपराम संसृतेः ॥३३॥
 
ययाहरदृ भुवो भारं तां तनुं विजहावजः ।
कण्टकं कण्टकेनेव द्वयं चापीशितूः समम् ॥३४॥
 
यथा मत्स्यादिरुपाणि धत्ते जाह्याद यथा नटः ।
भूभरः क्षपितो येन जहौ तच्च कलेवरम् ॥३५॥
 
यदा मुकुन्दो भगवानिमां महीं
जहौ स्ततन्वा श्रवणीयसत्कथः ।
तदाहरेवाप्रतिबुद्धचेतसा
मधर्महेतूः कलिरन्ववर्तत ॥३६॥
 
युधिष्ठिरस्तत्पर्सर्पणं बुधः
पुरे च राष्ट्रे च गृहे तथाऽऽत्मनि ।
विभग्य लोभानृतजिह्नाहिंसना
द्यधर्मचक्रं गमनाय पर्यधात् ॥३७॥
 
स्वराट पौत्रं विनयिनमात्मनः सुसमं गुणैः ।
तोयनीव्याः पतिं भूमेरभ्यषिचंद गजाहृये ॥३८॥
 
मथूरायां तथा वज्रं शुरसेनपतिं ततः ।
प्राजापत्यां निरुप्योष्टिमग्नीनपिबदीश्वरः ॥३९॥
 
विसृज्य तत्र तत सर्व दुकुनलवलयादिकम् ।
निर्ममो निरहंकारः संछिन्नाशेषबन्धनः ॥४०॥
 
वाचं जुहाव मनसि तत्प्राण इतरे च तम् ।
मृत्यावपानं सोत्सर्गं तं पंचत्वे ह्याजोहवीत् ॥४१॥
 
त्रेत्वे हुत्वाथ पंचत्वं तच्चेकत्वेऽजुहोन्मुनिः ।
सर्वमात्मन्यजुहवीद ब्रह्मण्यात्मानमव्यये ॥४२॥
 
चीरवासा निराहारो बद्धवड मुक्तमूर्धजः ।
दर्शयन्नात्मनो रुपं जडोन्मत्तपिशाचवत् ॥४३॥
 
अनपेक्षमाणो निरगादश्रृण्वन्बधिरो यथा ।
उदीचीं प्रविवेशांशं गतपुर्वा महात्मभिः ।
हृदि ब्रह्मा परं ध्यायान्नवर्तेत यतो गतः ॥४४॥
 
सर्व तमनु निर्जग्मुर्भ्रातरः कृतनिश्चयाः ।
कलिनाधर्ममित्रेण दृष्टा स्पृष्टाः प्रजा भुवि ॥४५॥
 
ते साधुकृतसर्वार्था ज्ञात्वऽऽत्यन्तिकमातमनः ।
मनसा धारयामासुर्वैकुठचरणाम्बुजम् ॥४६॥
 
तद्धनोद्रिक्यया भक्त्या विशुद्धधिषणाः परे ।
तस्मिन नारायणपदे एकान्तमतयो गतिम् ॥४७॥
 
अवापुर्दुरवापां ते असद्भिर्विषयात्मभिः ।
विहुतकल्मषास्थाने विरजेनात्मनैव हि ॥४८॥
 
विदुरोऽपि परित्यज्य प्रभासे देहमात्मवान् ।
कृष्णावेशेन तच्चित्तः पितृभिः स्वक्षयं ययौ ॥४९॥
 
द्रौपदी च तदाऽऽज्ञाय पतीनामनपेक्षताम् ।
वासुदेवे भगवति ह्योकान्तमतिराप तम् ॥५०॥
 
यः श्रद्धयैतद भगवत्प्रियाणां
पाण्डोः सुतानामिती सम्प्रयाणम् ।
श्रुणोत्यलं स्वत्ययनं पवित्रं
लब्ध्या हरौ भक्तिमुपैति सिद्धिम् ॥५१॥
इति श्रीमद्भगवते महापुराणे पारमहंस्या संहितायां
प्रथमस्कन्धे पाण्डवस्वर्गारोहणं नाम प़ंचदशोऽध्यायः ॥१५॥

 
x